мінез-құлқы сияқты факторларға қызығушылық неоклассикалық теорияны шектеумен қатар, нарық моделін құруда жаңа теориялық негіздемелерді қажет етеді.
ХХ ғасырдың бірінші онжылдығында экономикалық дамудың жаңа жағдайлары институционализмде көрініс тапты. Бұл бағыт АҚШ-та пайда болып, дамыды, оның негізін қалаушылар ретінде «ескі» институционализмнің өкілдері Т. Веблен, У. Митчелл және Д. Коммонс белгілі. ХХ ғасырдың 70-80 жылдары институционалды теория оның «жаңа» тармағы неоинституционализм концепциялары шеңберінде дамытылды.
Институционализмге бірегей сипаттама беру қиын, өйткені бұл бағыттың өкілдерінің көзқарастары бір-бірінен өте ерекшеленеді. Дегенмен әдістемесі бойынша жалпы белгілер байқалады. Біріншіден, институционалистер ортодоксалды экономикалық теорияға қарсы шықты. Олардың пікірінше, неоклассикалық теория – сызбаға негізделген, нақтылыққа жанаспайтын, статикалық теория. Атап айтқанда, «экономикалық адам» концепциясы адамды материалды қажеттіліктермен ынталанған тіршілік иесі ретінде қарастырады, алайда адамның іс-әрекетіне психология, мәдениет, дін, салт-дәстүр, т.с.с. көптеген факторлар әсер етеді. Неоклассикалық теорияның басым бөлігі экономиканың тепе-теңдік жағдайына негізделген, бірақ шынайы өмірде эволюциялық үрдістердің әсерінен іс жүзінде экономикада тепе-теңдік жағдайға жету мүмкін емес.
Екіншіден, институционалистер экономиканы басқа қоғамдық ғылымдармен байланыстыруға тырысты: олардың ойынша, қоғамдық өмірде әртүрлі экономикалық емес факторлар мен құбылыстар шешуші. Сондықтан экономикалық талдауда әртүрлі «институциялар» (қоғамда қалыптасқан және қабылданған әртүрлі салт-дәстүр, әдет-ғұрып, мінез-құлық нормалары) және «институттарды» (заңдарда және әртүрлі ұйымдардың іс-әрекетінде бекітілген тәртіптер) ескеру қажет.
Үшіншіден, неоклассиктерге қарағанда, институционализм өкілдерінің зерттеулері анағұрлым іс-тәжірибелік сипатта болды. Олардың пікірінше, экономика ғылымы саясатқа белгілі бір ұсыныстарды беруі, өзгерістерді негіздеуі қажет.
Төртіншіден, институционалистер «экономикаға әлеуметтік бақылаудың» қажеттігін негіздеді.
Қазіргі институционалды теория өз дамуында ғылыми-әдістемелік тұрғыда екі іргелі бағыт – «ескі» институционализм және неоклассикадан бастау алады. Бұл теория екі бағытта дамыды: неоинституционалды теория және жаңа институционалды теория.
Қазіргі институционализмнің ескі институционализмнен бірқатар айырмашылықтары бар. Біріншіден, «ескі» институционализм өкілдері экономикалық мәселелерді басқа қоғамдық ғылымдардың әдістерін қолдана отыра зерттейді. Неоинституционалды теория, керісінше қоғамдық ғылым салаларындағы саяси, құқықтық және басқа да мәселелерді неоклассикалық экономикалық теорияның, әсіресе қазіргі микроэкономика және ойындар теориясының әдістерін қолдана отырып зерттейді. Бұл ғылымға «экономикалық империализм» атымен енген.
Екіншіден,
