өзгеруіне бағытталған. Аталған тәсілдердің кейбіреуін қарастырайық:
1. Конфликт объектісін жою.
2. Бір объектіні басқа объектімен ауыстыру.
3. Конфликт қатысушылары тараптарының бірін жою.
4. Тараптардың бірінің ұстанымын өзгерту.
5. Конфликт объектісі мен субъектісінің сипаттамасын өзгерту.
6. Объект туралы жаңа мәлімет алу немесе қосымша жағдай жасау.
7. Қатысушылардың өзара тікелей және жанама әсерін болдырмау.
8. Конфликт қатысушыларының бірегей шешімге келуі немесе кез келген шешіміне бағыну шартымен арбитрға бет бұру.
Конфликті еріксіз түрде аяқтау тәсілдерінің бірі – мәжбүрлеу. Мысалы, босниялық себртер, мұсылмандар және хорваттар арасындағы әскери конфликт. Бітімгерлік (НАТО, БҰҰ) күштер конфликтіге түскен тараптарды келісім жасау үстеліне отыруға мәжбүрледі десек те болады.
Келіссөздер. Конфликті аяқтау сатысының қорытындылаушы кезеңі келіссөздер жүргізу мен қол жеткен уағдаластықты заңды түрде рәсімдеуді ұсынады. Тұлғааралық және топаралық конфликтерде келіссөздер нәтижелері ауызша уағдаластық және тараптардың өзара міндеттемелеріне ие болады. Әдетте, келіссөздер үдерісін бастаудың бір шарты уақытша бітімге келу болып табылады. Алайда алдын ала уағдаласу кезеңінде тараптар әскери әрекеттерін тоқтатып қана қоймайды, сондай-ақ келіссөз кезінде өз ұстанымын нығайту үшін конфликтің ушығуына да алып келетін нұсқалар болуы мүмкін.
Келіссөздер конфликтіге түскен тараптардың өзара ымыраны іздеуін ұсынады және мүмкін болған рәсімдерді ұсынады.
Конфликтің бар екендігін мойындау.
1. Тәртіп ережелері мен нормаларын бекіту.
2. Негізгі даулы мәселелерді анықтау («Келіспеушілік хаттамасын» рәсімдеу).
3. Мәселе шешімінің мүмкін болған нұсқаларын зерттеу.
4. Әрбір даулы мәселе бойынша келісім іздеу және конфликті толығымен реттеу.
5. Барлық қол жеткен келісімдерді құжатпен рәсімдеу.
6. Барлық қабылданған өзара міндеттерді атқару.
Туындаған келіспеушілік пен келісім жүргізетін тараптардың деңгейі бойынша да келіссөздер ерекшеленуі мүмкін. Алайда келіссөздің негізгі рәсімдері (элементтері) өзгеріссіз қала береді.
Гарвард жобасы аясында жасалған, Роджер Фишер және Уильям Юри тарапынан жазылған «Путь к согласию, или переговоры без поражения»/«Келісімге келу немесе залалсыз келіссөздер» атты кітапта баяндалған «принципті келіссөздер» тәсілі төрт пункке бөлінген.
1. Адамдар. Келіссөз қатысушылары мен келіссөз пәні арасына шектеу қойыңыз.
2. Мүдделер. Ұстанымдарға емес мүдделерге назар аударыңыз.
3. Нұсқалар. Шешім қабылдар алдында мүмкіндіктер тобын ерекшелеңіз.
4. Критерийлер. Нәтиже қандай да бір объективті ережеге негізделуін талап етіңіз [6, 28].
Келіссөз
