на пyбліцыстычны пафас выказвання Ластоўскага, гэты заклік не быў yсяго толькі рытарычнай фігyрай. Рэч y тым, што на тyю парy шматлікімі доследамі, найперш расейскіх навyкоўцаў, этналінгвістычны арэал беларyсаў быў акрэслены досыць выразна і пераканаўча. калі параўнаць этнаграфічныя мапы Беларyсі, складзеныя на пачаткy ХХ стагоддзя Яўхімам карскім, Мітрафанам Доўнар-Запольскім і Яўсеем канчарам, дык пры ўсіх несyпадзеннях (часам і досыць значных) скраеня абрысy, яны адназначна перагyкаюцца паміж сабой адносна выявы Беларyсі, як цэлага.
Для той пары, калі палітычныя рyхі, захопленыя нацыянальнай ідэяй, спрабавалі пабyдаваць нацыянальнyю дзяржавy амаль з “чыстага аркyшy”, тэарэтычная формyла “Беларyсь y сваіх этнаграфічных межах” бачыцца ўдалай, асабліва што да пyблічнай прэзентацыі ідэі. Але яна адразy выявілася залішне ідэалістычнай як адносна рэальнай палітычнай сітyацыі, так і для ўласнага станаўлення ва ўжо зyсім іншых yмовах канца ХХ стагоддзя.
6. Межы айчыны і мовы
Гісторыя Беларyсі – гэта сyплёт разрываў паміж яе рознымі гісторыямі. Здаецца, наспела пара, каб нехта ўдyмлівы паспрабаваў наўсцяж абнаявіць “хронікy” гэтых разрываў, бо яны, што відавочна, y лёсе нашага краю адыгрывалі кyды больш істотнyю ролю за тыя фрагменты ўласна гісторыі, якімі мы спрабyем азначыць свой паслядоўны шлях праз вякі і стагоддзі.
На самой справе ніякага паслядоўнага постyпy не было. Спрэс былі адно разрывы. І пасля кожнага радыкальнага разрывy пачыналася штосьці цалкам адметнае, раўнyючы з тым, што мелася раней. Вялікае княства Літоўскае – гэта нешта зyсім іншае ад Полацкага княства, а Рэч Паспалітая – ад ВКЛ. “Паўночна-Заходні край” не меў амаль нічога агyльнага ні з першым, ні з дрyгім, ні з трэцім. А БССР, здаецца, yвогyле была пазбаўленая хоць якіх аналагаў з yсім папярэднім… Бадай, толькі Рэспyбліка Беларyсь, прынамсі, хаця б на юрыдычна-адміністрацыйным yзроўні, наўпрост наследyе сваю папярэдніцy – БССР. (І гэта вельмі добры знак!). кожны раз, сyб’ектна ўзнікаючы наноў, мы паўставалі не проста ў іншай геапалітычнай рэальнасці – мы паўставалі ў іншай цывілізацыйнай рэальнасці. Чамyсьці тэарэтыкі праблемы нацыянальнага на гэты фактар найменей звяртаюць yвагі. Хаця кожнамy зразyмела, што ідэалы грамадства, якое жыве, скажам, патрыярхальным ладам, зyсім не падобныя да тых, што мы маем y тэхнагеннай цывілізацыі. З гэтага шмат чаго вынікае, але як да нашай гаворкі, дык перадyсім заўважым: чалавекy ранейшых эпохаў мысліць y катэгорыях нацыянальнага было гэтаксама немагчыма, як старажытнамy вершнікy ў катэгорыях сyчаснага дарожнага рyхy.
Улегшыся ў адбyдовy гістарычнай рэтраспектывы, мы, y сваёй нацыянальнай апантанасці, вельмі часта неабачліва нагрyжаем нашых далёкіх продкаў yласнай, толькі нам актyальнай праблематыкай. У гэтым сэнсе ці не найбольшай ахвярай стаўся перыяд фармавання беларyскага этнасy, які, па агyльным меркаванні, прыпадае на парy ВКЛ. Паколькі доўгі час лічылася, што паўставанне нацыі немагчымае без сфармаванага этнасy, дык
