час вымяраць не ўмеў. Нехта, напэўна, павінен быў задавальняць мае патрэбы, але я не магу прыгадаць аніводнага чалавека, акрамя мяне, аніводнае жывое істоты, за выключэннем пацукоў, кажаноў і павукоў. Думаю, што той, хто мяне даглядаў, быў вельмі стары, бо мае дзіцячыя ўспаміны пра жывога чалавека малявалі некага падобнага да мяне, але скукожанага, няўклюднага, як і сам замак. Косткі і шкілеты, што ляжалі там-сям у некаторых пакоях, асабліва ў лёхах, не ўяўляліся мне чымсьці надзвычайным ці страшным. Я асацыяваў іх са штодзённымі падзеямі, і для мяне яны былі больш натуральныя, чым каляровыя выявы людзей, якія я сустракаў у заплеснелых кнігах. Усяму, што я ведаю, я навучыўся з гэтых кніг. У мяне не было настаўніка, і я не памятаю, каб чуў чалавечы голас за ўсе гэтыя гады, нават свой уласны, бо хаця я і чытаў пра дар мовы, сам нават не спрабаваў прамаўляць. Не ведаў я і пра ўласны выгляд, бо ў замку не было люстраў, і таму інстынктыўна лічыў сябе падобным да аднаго з маладых людзей, малюнкі якіх бачыў у кнігах. Я быў упэўнены ў сваім маладым узросце, бо так няшмат памятаў.
Я часта выходзіў з замка, ляжаў на мяккім імху пад цёмнымі нямымі дрэвамі і гадзінамі марыў аб тым, пра што прачытаў у кнігах. Я ўяўляў сябе ў сонечным святле сярод вясёлага натоўпу, што віраваў за бясконцымі лясамі. Аднаго разу я паспрабаваў збегчы з лесу, але чым далей адыходзіў ад замка, тым больш цямнела і тым мацнейшым рабіўся страх, таму я хутка пабег назад, пакуль не згубіўся ў лабірынце чорнае цішыні.
Урэшце мне нічога не засталося, акрамя як марыць у бясконцым змроку і чакаць, хаця я і не ведаў, нашто чакаю. Аднойчы мая прага святла зрабілася настолькі неўтаймаванай, што я не мог болей заставацца ў спакоі і выцягнуў рукі да адзінае вежы, якая падымалася над лесам і глядзела ў невядомае мне неба. Неўзабаве я вырашыў падняцца на вежу, хаця, караскаючыся на яе, мог зваліцца: лепей убачыць неба і памерці, чым пражыць жыццё, не ведаючы нават, што такое дзень.
У вільготным змроку я падымаўся па старых каменных сходах, пакуль не дайшоў да месца, дзе яны абрываліся, пасля чаго асцярожна рухаўся па друзе ля самага мура. Гэты каменны мёртвы калодзеж быў гідкі і жахлівы – чорны, разбураны, усімі пакінуты, толькі кажаны бязгучна лёталі над галавой. Чым марудней я рухаўся, тым большаў жах: хаця я і падымаўся, цемра наверсе не рабілася меншай. На мяне наваліўся холад ад цвілі на мурах. Я здрыгануўся, падумаўшы, чаму не дайшоў да святла, – і пабаяўся паглядзець уніз. Мне падалося, што раптоўна надышла ноч. Я пацягнуўся рукой да вузкай байніцы, каб выглянуць вонкі і даведацца, наколькі высока падняўся, але нічога не атрымалася.
І раптам, пасля бясконцага вусцішнага пад’ёму ў абсалютнай цемры і адчайнай небяспецы, я адчуў, як галава мая дакранулася да нечага цвёрдага, і зразумеў, што дайшоў да даху або да перагародкі іншага паверха. Я падняў вольную руку і памацаў перагародку: яна была каменная. З паднятай рукой я паволі крочыў паўз мур, пакуль не адчуў, што перагародка заварушылася. Я піхнуў мацней абедзвюма рукамі, і каменны люк пачаў падымацца. Святла там не было, рука пасунулася вышэй, і я зразумеў, што мая вандроўка скончылася. Люк вёў на каменную
