Вырвіч! Якім чынам?
– З даручэннем паслалі, – шэптам адказаў драгун, абвёў вачыма аўдыторыю. – Спадзяюся, біцца тут не трэба будзе?
– Не ведаю… – трывожны позірк кабеты зноў вярнуўся да постаці ў цёмнай мантыі. – Ён жа неўтаймоўны… Лезе ўвесь час на гарачыя вуголлі…
– Пані маці, пан Вырвіч, ціха! Пан бацька гаворыць! – важна прашаптаў малы, і Пранціш пасміхнуўся, пазнаючы інтанацыі згаданага пана-бацькі, які зараз стаяў за кафедрай.
– Cogito ergo sum. Пакуль мыслю, існую. Усё новае напачатку здаецца нязвыклым, а таму няправільным, omnium quidem rerum primordial sunt dura, (пачатак заўсёды здаецца няправільным – лац.) – на лаціне завершыў сваё выступленне дакладчык. – Але калі новаўвядзенне дапаможа ратаваць жыцці, мы мусім яго засвоіць. Няхай дапамагае нам Гасподзь, амін.
Частка аўдыторыі горача запляскала ў ладкі, той-сёй нават усхапіўся з месца – у асноўным моладзь, але і самавітыя навукоўцы. Асабліва шчыраваў пан у багатым камзоле з шэрага атласу, у бялюткіх карунках, з разумным адкрытым тварам – пан з выклікам паварочваўся да тых, хто сядзеў і няўхвальна гуў. А потым пачаўся дыспут…
– Вельмішаноўны доктар Лёднік, напэўна, не ведае, што ў Сарбоне ягонага ўлюбёнага Гарвея, вучня алхіміка і блюзнера Бэкана, называюць не іначай як “цыркулятарам” – што абазначае шарлатана, – з’едліва пачаў стары навуковец з вострым носам і запалымі вачыма. – Abyssus abussum invocate. (Бездань прызывае бездань – лац.) І вы ўслед за ім адмаўляеце, што арганізм – гэта мікракосм, адухоўлены археем? Што ў крыві прысутнічае жыццёвы дух?
– Калі Уільям Гарвей апісваў разрыў сценкі левага жалудачка сэрца, ён знайшоў там абвапненне вянозных сасудаў, а вось архей адсутнічаў. Магу пацвердзіць сваймі назіраннямі, – яшчэ больш з’едліва адказаў доктар Лёднік. І панеслася… Вучоныя – і ў сутанах, і ў камзолах – раўлі на чысцюткай лаціне, як гандляры на старажытнарымскім рынку. Лёднік дыскутаваў, нібыта біўся на шаблях – атакуючы пры кожным спрыяльным выпадку. Дакладчыка абвінавачвалі і ў тым, што праводзіць рызыкоўныя аперацыі, заміж таго, каб пакласціся на волю Божую, крывепушчанне і мікстуры, і ў тым, што ён увогуле, ганьбячы званне доктара, працуе скальпелем і ланцэтам – бо саслоўе хірургаў спаконвеку належыць да цэху цырульнікаў, і павінна слугаваць дактарам. Сцвярджалі, што аперацыі на сэрцы і на пячонцы немагчымыя, бо там утрымліваецца жыццёвы эліксір, і калі Лёдніку нешта падобнае ўдаецца, дык ці не з дапамогай тых сілаў, да якіх добры хрысціянін ніколі не звернецца?
Знаходзіліся абаронцы і ў доктара, асабліва ўжо заўважаны Пранцішам пан у шэрым камзоле, які выкрыкваў дастаткова дзёрзкія рэплікі, што сведчылі пра добрую адукаванасць.
– Хто гэта, пані Саламея? – папытаўся Пранціш Вырвіч у доктаравай. Тая, тулячы да сябе сына, адказала пабялелымі ад трывогі вуснамі:
– Граф Міхайла Разанцаў. Расейскі консул у Вільні. Яны з Бутрымам
