pisarki z okresu pisania powieści: „Tragiczne poczucie życia i posępność niekoniecznie muszą iść w parze. Tragiczna koncepcja nie wyłącza radości życia. O, gdybyż dało się to wykazać w dziele pisarskim, jak Bach i Beethoven wykazują to w muzycznym. Niestety – nie moje siły!” (Dz. 19 II 1928).
[142] T. Drewnowski, Rzecz russowska…, s. 183–184.
[143] M. Dąbrowska, Kilka myśli…, s. 597.
[144] L. Pomirowski, Nowa literatura…, s. 145.
[145] M. Dąbrowska, Kilka myśli…, s. 584.
[146] L. Pomirowski, Nowa literatura…, s. 142.
[147] Z. Libera, Maria Dąbrowska, Warszawa 1975, s. 55.
[148] Zob. K. Pomorska, Z problematyki typologicznej „powieści-rzeki”. („Wojna i pokój” a „Noce i dnie”), w: For Wiktor Weintraub. Essays in Polish literature, language and history presented on the occasion of his 65th birthday, The Hague 1975, s. 373.
[149] O podobieństwie Łohojskiego do Niechcica pisali: W. Maciąg, Maria Dąbrowska, „Życie Literackie” 1963, nr 7; J. Smulski, „Skaczę po wątłych krach prawdy”, w: tegoż, Pękanie lodów, Toruń 1995, s. 55.
[150] Rozmowy z pisarzami. U Marii Dąbrowskiej, „Kultura” 1931, nr 5, s. 2.
[151] Młody las – tytuł 3-aktowej sztuki Jana Adolfa Hertza, wystawionej w 1916 r. (wyd. 1930, ekranizacja w 1934), poświęconej strajkowi szkolnemu 1905 roku.
[152] M. Dąbrowska, Kilka myśli…, s. 587–588.
[153] Rozmowa z Marią Dąbrowską, [wywiad; rozmawiał:] W. P. Szymański, „Tygodnik Powszechny” 1964, nr 12, s. 1.
[154] M. Dąbrowska, Kilka myśli…, s. 597.
[155] L. Fryde, Odwet kobiety, „Bluszcz” 1933, nr 45, s. 8.
[156] Fryde przypominał, że w dramacie Uciekła mi przepióreczka na przykładzie postaci Przełęckiego pokazał Żeromski kolejny wariant kompleksu Judyma. Polemizował z nim J. Kaden-Bandrowski, który w odczycie Walka o nową kobietę („Wiadomości Literackie” 1930, nr 26) dowodził, że Żeromski skrzywdził Joasię.
[157] Niedatowana odpowiedź M. Dąbrowskiej (BUW, rkps 1385, t. X, k. 244–246) na listy W. Śniadowskiego z 1 VIII 1935 i 18 VIII 1935. Por. Ich noce i dnie…, s. 42–43.
[158] M. Dąbrowska, Kilka myśli…, s. 598.
[159] A. Hutnikiewicz, Nad dziełem…, s. 237.
[160] Por.: K. Kuliczkowska, Twórczość Marii Dąbrowskiej dla dzieci i młodzieży, w: Pięćdziesiąt lat twórczości…; Z. Adamczykowa, Maria Dąbrowska. Ku dziecku i wychowaniu, Katowice 2005 (tu także Spis artykułów Marii Dąbrowskiej na temat oświaty, szkolnictwa, wychowania oraz Wykaz autorów i książek dla dzieci recenzowanych przez Marię Dąbrowską).
[161] Herman Bang (1857–1912), duński pisarz i eseista, autor m.in. powieści Biały dwór (wyd. pol. z przedmową S. Przybyszewskiego, Lwów 1906).
[162] List M. Dąbrowskiej do E. Dieckmanna z 14 XI 1955 (Muzeum Literatury, nr inw. 5409, k. 9).
[163] M. Dąbrowska, Matka przewodniczka duchowa dziecka, Warszawa 1928, s. 6.
[164] M.in. H. Bergson, Matière et memoire, Paris 1896, przekł. pol. pt. Materia i pamięć. O stosunku ciała do ducha, przeł. W. Filewicz, Warszawa 1926, wyd. inne pt. Materia i pamięć. Studium nad stosunkiem ciała do ducha, przeł. z upoważnienia autora K. Bobrowska, Warszawa 1930.
[165] A. W. Lipatow, Ewolucja powieści-epopei. „Noce i dnie”: tradycje gatunku a indywidualność autorska, „Przegląd Humanistyczny” 1993, z. 5, s. 54.
[166] Por. Cz. Kosyl, Aluzyjność nazw własnych w dziele literackim, „Annales UMCS”, Sectio FF, vol. VI, 1988.
[167] Maria Dąbrowska mówi o „Nocach i dniach”, „Odrodzenie” 1948, nr 10, s. 2.
[168] A. Hutnikiewicz, Nad dziełem…, s. 236.
[169] K. Czachowski, Obraz współczesnej…, s. 218.
[170] M. Dąbrowska, Kilka myśli…, s. 587.
[171] Por. J. Tuczyński, Schopenhauer a Młoda Polska, Gdańsk 1987.
[172] K. Czachowski, Obraz współczesnej…, s. 217.
[173] Z. Starowieyska-Morstinowa, Poprzez nasze dnie i noce…, s. 13.
[174] Cyt. za: E. Trębaczkiewicz, Śladem filozofii europejskiej…, s. 94.
[175] Zagadnienie afirmacji życia skłoniło K. Czachowskiego do porównania dzieła Dąbrowskiej z twórczością Z. Nałkowskiej. Zdaniem krytyka postawa Nałkowskiej jest wynikiem wyrozumowanego przezwyciężenia pesymizmu, zaś u Dąbrowskiej efektem „założenia uczuciowego, regulowanego praktycznym idealizmem rozsądku”. Uważał jednak, że o ile autorka Granicy „odsłania w naszej współczesnej powieści kobiecej nowe widnokręgi”, to Dąbrowska „tylko udoskonala tradycyjny realizm Orzeszkowej” (K. Czachowski, Obraz współczesnej…, s. 223–4).
