target="_blank" rel="nofollow" href="#ulink_2e31dddd-b046-5bb5-94ce-099bd6a16043">[37] Dymitr Fiłosofow (1872–1940), rosyjski krytyk literacki i publicysta, od 1919 r. przebywający na emigracji w Warszawie, gdzie wraz z Michaiłem Arcybaszewem wydawał gazetę „Za Svobodu”. Współpracował z przebywającym na emigracji byłym przywódcą organizacji bojowej socjalistów-rewolucjonistów, Borysem Sawinkowem, nawiązał też osobiste kontakty z J. Piłsudskim. W 1935 r. założył w Warszawie klub literacki Domek w Kołomnie, w którym bywali m.in.: M. Dąbrowska, Stanisław i Jerzy Stempowscy, Rafał M. Blüth, Mieczysław Miciński i Julian Tuwim. Był autorem rozpraw religijno-filozoficznych i krytycznoliterackich, m.in. Slova i žizn (1909) i Staroje i novoje (1912), a także esejów, felietonów i szkiców o sztuce i teatrze.
[38] List z 8 VIII 1938. Cyt. za: E. Korzeniewska, Maria Dąbrowska. Kronika życia, Warszawa 1971, s. 215.
[39] Pobytowi Dąbrowskiej, Stempowskiego i Kowalskich w willi Borowin w Podkowie Leśnej, należącej do Niemyskich, poświęcony został utwór dramatyczny Jerzego Kowalskiego pt. Babie lato, napisany na przełomie 1944/1945 r., wyd. w oprac. S. Chwedorczuk, „Dialog” 2010, nr 10, s. 18–56.
[40] Por. J. Trznadel, Spojrzeć na Eurydykę. Szkice literackie, Kraków 2003; W. P. Szymański, Uroki dworu (rzecz o zniewalaniu), Kraków 1993; T. Drewnowski, Rzecz russowska. O pisarstwie Marii Dąbrowskiej, wyd. 3, Kraków 2000, A. Mencwel, Dąbrowska wobec stalinizmu, „Twórczość” 1997, nr 8; B. Mamoń, „Po prostu głupia baba…”, „Tygodnik Powszechny” 1993, nr 4.
[41] Do łagodniejszych jego ocen postawy pisarki należy stwierdzenie, że „[…] Dąbrowska już jest w pełnej euforii »demokracji ludowej«” (J. Lechoń, Dziennik, Warszawa 1993, t. 3, s. 27, zapis z 26 I 1953).
[42] W tym samym numerze „Nowej Kultury” zamieszczono także wypowiedzi i wiersze kilkunastu pisarzy i uczonych, w tym Władysława Broniewskiego, Leopolda Infelda, Jarosława Iwaszkiewicza, Mieczysława Jastruna, Leona Kruczkowskiego, Zofii Nałkowskiej, Seweryna Pollaka, Wiktora Woroszylskiego, Aleksandra Zelwerowicza.
[43] K. Biedrzycki, Inna Dąbrowska, „Znak” 1989, nr 407, s. 85–89.
[44] J. Putrament, O ciasnym i szerokim pojmowaniu realizmu, „Trybuna Ludu” 1955, nr 161, s. 4 [referat wygłoszony na III Plenum ZG ZLP]. – Zob. T. Drewnowski, Tyle hałasu – o nic?, Warszawa 1982, s. 161–162; T. Drewnowski, Dwa współczesne opowiadania, w: tegoż, Rzecz russowska…, s. 312–320.
[45] T. Burek, O tzw. socrealizmie i dyskusjach literackich lat 1955–1957, „Tygodnik Kulturalny” 1971, nr 8, s. 3.
[46] Cyt. za: „Teatr” 1969, nr 2, s. 19–20; komentarz: J. Timoszewicz.
[47] Druk pt. Naiwniacy i cwaniacy?, oprac. A. Garlicki, „Polityka” 1994, nr 10, s. 7–12 [tytuł pochodzi od redakcji].
[48] Tytuł ten koresponduje z rozważaniami Dąbrowskiej, zawartymi w Myślach o sprawach i ludziach: „Prus to pisarz myślący. A tym samym człowiek – prawie tragiczny. Bo niedobrze to w Polsce być myślącym człowiekiem. My wolimy wszystko, niż myśleć. Wolimy umrzeć dla jakiejś sprawy, niż ją przemyśleć. A dzieje Prusa to dzieje nie tylko wielkiego serca, lecz i poszukującej myśli” (M. Dąbrowska, Myśli o sprawach i ludziach, Warszawa 1956, s. 128).
[49] M. Dąbrowska, Przygody człowieka myślącego, przedmowa, komentarz i przygotowanie tekstu z rękopisu E. Korzeniewska, Warszawa 1970. – W ocenie Andrzeja S. Kowalczyka podpisanie nazwiskiem Dąbrowskiej kompilacji dokonanej przez edytorkę należy traktować jako złamanie woli autorki: „Ewa Korzeniewska posklejała odcinki drukowane, sztukując tym, co znalazła w szufladzie pisarki. Efekt okazał się znów rozczarowujący, a podpisanie dzieła nazwiskiem autorki Ludzi stamtąd było nadużyciem” (A. S. Kowalczyk, Wstęp, w: Maria Dąbrowska, Jerzy Stempowski, Listy 1926–1965, t. 1–3, opracował, wstępem i przypisami opatrzył A. S. Kowalczyk, Warszawa 2010, t. 1, s. 15). Podobny sąd wielokrotnie formułował T. Drewnowski.
[50] T. Drewnowski, [Przedmowa], w: A teraz wypijmy…, Warszawa 1981, s. 7.
[51] A. S. Kowalczyk, Wstęp…, s. 15.
[52] Jerzy Giedroyc, Jerzy Stempowski, Listy 1946–1969, cz. 2, wybrał, wstępem i przypisami opatrzył A. S. Kowalczyk, Warszawa 1998, s. 323.
[53] Por. T. Drewnowski, Jak wydawałem „Dzienniki”; Dzienniki półwiecza, w: tegoż, Wyprowadzka z czyśćca. Burzliwe życie pośmiertne Marii Dąbrowskiej, Warszawa 2006.
[54] M.in.: J. Walc, Trudny rachunek. Maria Dąbrowska, „Kultura Niezależna” 1989, nr 59, s. 3–11, przedr. w: tegoż, Wielka choroba, Warszawa 1992; W. P. Szymański, Uroki dworu, Kraków 1993; J. Trznadel, Hańba domowa, wyd. nowe, Warszawa 1996.
[55] Maria Dąbrowska, Jerzy Stempowski, Listy 1926–1965… Za zgodą spadkobierców zostały też podjęte prace nad opracowaniem korespondencji Dąbrowskiej ze Stanisławem Stempowskim i Anną Kowalską.
[56] Zygmunt Chmielewski (1873–1939), inżynier chemik, działacz PPS, działacz i teoretyk spółdzielczości, wolnomularz. Od 1910 r. był członkiem Rady warszawskiego Towarzystwa Kooperatystów, w 1911 r. wszedł do Rady Naczelnej Związku Kółek Rolniczych im. Stanisława Staszica, z którym później współpracowała Dąbrowska. W 1917 r. został dyrektorem Departamentu Rolnictwa i Dóbr Koronnych Rady Stanu, w latach 1919–21 pracował w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych, najpierw jako szef sekcji, potem wiceminister, w 1919 r. był kierownikiem resortu rolnictwa w rządzie Ignacego Paderewskiego. W 1924–28 był naczelnym dyrektorem Centralnej Kasy Spółek Rolniczych, a w latach 1926–28 członkiem komisji opiniodawczej przy gabinecie K. Bartla.
[57] Stypendium Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na napisanie najpierw Domowych progów, a potem Nocy i dni w wysokości 300 zł przyznano pisarce w październiku 1926 r.; otrzymywała je regularnie do połowy roku 1933 (od października 1932 – 200 zł miesięcznie). W maju 1928 r. wypłacono jej jednorazowo 1000 zł. Łącznie w latach 1926–33 Dąbrowska odebrała 7000 zł. Wobec niskich i nieregularnie płaconych honorariów za prace publicystyczne i recenzenckie dla Ministerstwa Oświaty było to znaczące wsparcie finansowe. List S. Stempowskiego do Dąbrowskiej z 24 V 1930 r. informuje o jej dochodach w latach 1928 i 1929: „Droga moja, wczoraj przeszukałem szufladkę i uporządkowałem wszystkie kwity. Znalazłem tylko 4 kwity podatkowe: 2 po 67 zł za 1928, kiedy dochód wynosił 3584 zł i dwa
