społeczny, prawica autorytarna, konserwatywne nacjonalizmy „peryferyjne” (kataloński i baskijski), prawica republikańska, prawica radykalna i rewolucyjna (faszyzm), konserwatyzm biurokratyczny (conservadurismo burocrático) – identyfikowany z późnym, „odcedzonym” z ideologii falangistowskiej, frankizmem, a nawet chrześcijańska demokracja. Konsekwencją tegoż, zdaniem autora, jest również „dialektyka tradycyj”, owych zróżnicowanych prawic, które mają (na ogół) wspólnych wrogów, ale nie te same projekty i obiekty umiłowań. Dialektyka ta rozgrywa się zasadniczo w obrębie trzech tradiciones: (a) „teologiczno–politycznej” tradycji antyoświeceniowców, kontrrewolucjonistów, rojalistów, karlistów i innych tradycjonalistów oraz prawicy autorytarnej, egzaltującej „to, co hiszpańskie” (lo hispánico) i nierozdzielne z katolicyzmem „krucjatowym”, a jednocześnie skonfliktowane z nowoczesnym dyskursem nacjonalistycznym, postrzeganym jako „profański”, heterodoksyjny i społecznie burżuazyjny; (b) konserwatywno–liberalnej tradycji moderantystów, zafascynowanych konstytucjonalizmem francuskich doktrynerów i Burke’owskim ewolucjonizmem oraz stawiających sobie za cel pogodzenia „konstytucji historycznej” monarchii hiszpańskiej i katolicyzmu z liberalizmem; wreszcie – na wskroś oksymoronicznej – (c) „tradycji rewolucyjnej” prawicy radykalnej i faszystowskiej, która to tradycja jest dopiero „do zrobienia”, gdyż po stuleciu dominacji mieszczańskiego liberalizmu nie ma już nic do zachowywania i trzeba dopiero stworzyć coś, co warto będzie przekazywać; tę »tradycję«, którą reprezentuje przede wszystkim Falanga, autor umieszcza w szerszym europejskim kontekście „rewolucji konserwatywnej”, powołując się wszelako raczej na włoskiego teoretyka nacjonalizmu konserwatywnego, Giuseppe Prezzoliniego, aniżeli na niemieckich wrogów Republiki Weimarskiej. Późnofrankistowska „prawica biurokratyczna”, względnie „technokratyczna” jest natomiast, zdaniem autora, zaledwie „subtradycją”, ewoluującą od „tradycji rewolucyjnej” do konserwatyzmu autorytarnego – zob. P.C. González Cuevas, Historia de las derechas españolas. De la Ilustración a nuestros días, prólogo de Andrés de Blas, Biblioteca Nueva, Madrid 2000², ss. 25–50. Inne opracowania na temat prawic hiszpańskich tego samego autora to: Perfil ideológico de la derecha española (Teología política y orden social en la España contemporánea), Universidad Complutense, Madrid 1993 (ed. facsímil); El retorno de la tradición liberal–conservadora (El discurso histórico–político de la nueva derecha), „Ayer” 1996, núm. 22 i El pensamiento político de la derecha española en el siglo XX. De la crisis de la Restauración al Estado de partidos (1898–2000), Tecnos, Madrid 2005, natomiast innych autorów – zob. P. Preston, Las derechas españolas en el siglo XX: autoritarismo, fascismo y golpismo, Sistema, Madrid 1986; J. Tusell, J. Avilés, La derecha española
234
O sporach karlistów dotyczących oceny ideowej postury Balmesa piszę niżej, w podrozdziale Tylko karlizm.
235
Zob. Manifiesto del Conde de Montemolín a los españoles (redactado porBalmes), [w:] El tradicionalismo español…, ss. 119–120.
236
Zob. J. Aróstegui et al., op. cit., s. 70.
237
Akcentuje to m.in. A. Wilhelmsen, op. cit., ss. 361–364; w ogóle Balmes jest uważany powszechnie za pierwszego socjologa hiszpańskiego: zob. J. Zaragüeta, I. González, S. Minguijón, J. Corts Grau, Balmes filósofo, sociólogo, apologista y político, Instituto Balmes de Sociología, Madrid 1945; H. Auhofer, La sociología de Jaime Balmes, trad. de J.M. Vélez de Cantarell, Rialp, Madrid 1959; M. Fraga Iribarne, Balmes, fundador de la sociología positiva en España, Ayuntamiento de Vich, Vich 1955.
238
Poświęcił temu cykl artykułów w redagowanym przez siebie czasopiśmie „El Pensamiento de la Nación” („Myśl Narodowa”) pomiędzy grudniem 1844 a grudniem 1845 roku.
239
Ludwik Filip, jako uzurpator we Francji, miał oczywisty powód obawiać się zadośćuczynienia prawowitości monarchicznej w sąsiedniej Hiszpanii, rządzonej przez tę samą dynastię. Niemałą rolę (skoro został za to nagrodzony godnością Granda Hiszpanii, tytułami wicehrabiego del Valle i markiza de Valdegamas, oraz odznaczony francuską Legią Honorową) w sprokurowaniu tych mariaży odegrał również zapiekły w swoim antykarlizmie Donoso Cortés, który pisał, że „syn Don Carlosa nie może wstąpić na ziemię hiszpańską inaczej niż jako poddany Izabeli II” – J. Donoso Cortés, Candidatura de Trápani, [w:] Idem, Obras…, t. II, s. 35.
240
Na nasuwające się pytanie, dlaczego neocatólicos tak długo zwlekali z tą decyzją, należy odpowiedzieć, że w latach 1861–1868 nie mieli w gruncie rzeczy do kogo przejść, ponieważ w tym okresie karlizm pozostawał de facto bez głowy i przez to był zupełnie sparaliżowany; królem de iure był wówczas Jan III (D. Juan Borbón y Braganza), który afiszował się z poglądami liberalnymi i oficjalnie uznał »Izabelę II« za prawowitą królową, a jednocześnie ignorował wezwania karlistów do abdykacji na rzecz swojego syna; można więc powiedzieć, że świadomie sabotował akcję karlistowską (problem ten rozważamy szerzej w podrozdziale Teoria podwójnej prawowitości); neocatólicos przeszli zatem do Wspólnoty wówczas, kiedy Jan III zdecydował się w końcu (1868) abdykować na rzecz Karola VII, co zbiegło się w czasie z upadkiem Izabeli.
241
Cándido Nocedal y Rodríguez de la Flor (1821–1885) został liderem karlistowskiej grupy parlamentarnej w Kortezach, a następnie szefem–delegatem Wspólnoty (pozostając nim do śmierci); Aparisi był autorem głównych tekstów doktrynalnych, zarówno pisanych pod własnym nazwiskiem, jak manifestów królewskich.
242
Warto przy tej okazji zauważyć, że ostatnim uczniem E. Vegasa był aktualny „strażnik ortodoksji” karlistowskiej, prof. Miguel Ayuso (zob. F.J. Fernández de la Cigoña, La misa de la amistad, „Verbo” 2007, núms. 451–452, s. 17); w tym wypadku zatem juanistyczna opcja dynastyczna Vegasa, który był członkiem Rady Prywatnej hr. Barcelony i jednym z jego głównych doradców, nie przeszkodziła przyjaźni i współpracy.
243
Zob. L.M. Anson, Acción Española, Círculo, Zaragoza 1960; R. Morodo, Acción Española, orígenes ideológicos del franquismo, Tucar, Madrid 1980 [II wyd. pt. Los orígenes ideológicos del franquismo: Acción Española, Alianza, Madrid 1985]; J. Badía, La revista Acción Española, aproximación histórica y sistematización de contenidos, EUNSA, Pamplona 1992; P.C. González Cuevas, Acción Española, teología política y nacionalismo autoritario en España, 1913–1936, Tecnos, Madrid 1998.
244
Zob. J. Gil Pecharromán, Renovación Española. Una alternativa monárquica a la II República, t. I–II, Universidad Complutense, Madrid 1983.
245
Zob. C. Seco Serrano, Tríptico Carlista. Estudios sobre la historia del Carlismo, Ariel, Barcelona 1973, ss. 53–57.
246
Zob. S. Minguijón, La crisis del tradicionalismo en España, Tip. de P. Carra, Zaragoza 1914.
247
Zob. J.R. de Andrés Martín, El cisma mellista. Historia de una ambición política, ACTAS, Madrid 2000.
społeczny, prawica autorytarna, konserwatywne nacjonalizmy „peryferyjne” (kataloński i baskijski), prawica republikańska, prawica radykalna i rewolucyjna (faszyzm), konserwatyzm biurokratyczny (