het en nou op dié godverlate plek haar lewe slyt.
Dit was eers sewentien jaar later dat ek weer met Grazia deurmekaar geraak het. Ek en my pa het een nag in Port Nolloth oorgebly. ’n Kennisgewingbord by die hoofstrand het my oog gevang: Welcome to Grazia de Beer Beachfront, het daar gestaan. Wat het dié vrou gedoen dat die hoofstrand na haar vernoem is? Navrae by Anita’s Tavern het aan die lig gebring dat sy op Kersdag 2007 aan kanker dood is en ek het geweet ek sal moet terugkom oor haar.
Ek en Pa het bespiegel oor Italianers. Hy’t vertel hoe hy as jong seun in die Ossewabrandwag op Afrikaans Hoër Seunskool sigarette en pakkies kos vir die Italiaanse krygsgevangenes op die trein wat by die skool verbygesnel het, gegooi het. Ek het gedink aan die monument ter ere van die Italiaanse krygsgevangenes wat die Dutoitskloofpas gebou het. In my binneste het ek geglimlag oor Johan Carosini wat Paternoster op die “map” geplaas het.
“Onthou jy die jong man van Armento …?” het my pa gevra.
My en Nanna se reispad vat ons al met die onderlope van die Oranjerivier aan die Namibiese kant af. Die Noordoewer, of Rosh Pinah-pad, soos hy in daai geweste bekend staan. ’n Ou hoef nie liries te raak nie, maar dis ’n ongelooflike stuk pad. Partykeer, na links, vlek die groenryke rivier die ruwe kranse van die Richtersveld en die Hunsberge in twee. Dan beur die pad dieper die woeste voorberge van die Chumgebergtes in – en jy weet hiér wil jy nie dood nie.
Ons draai uit nostalgie in die Gamkabskeurvallei in, net omdat dit so besonders is. Ons was al hier. Dis ook hier waar ons vir Kleintjie Nortjé op sy alleenreis raakgeloop het, maar dis ’n ander storie. Die Gamkab is een van die mooiste plekke in ganse suidelike Afrika en gelukkig is daar geen aanduiding van waar sy bek presies is nie – ek sal ook nie sê nie, want ek’s bang hulle sit ’n lodge daar op.
Ons ry rustig en voëls kyk, maar eintlik soek ons die skaars halfmensboom wat net hiér voorkom. Dis soos luiperd soek in die Kalahari. En dan, wragtag, bo teen ’n suidelike hang “ruk” Nanna vir ons een uit! Dis ’n heerlikheid en ons gooi terstond ’n skerpskoot.
Die pont by Sendelingsdrif, terug Suid-Afrika toe, is vir my en vroulief ’n kinderlike lekkerkry en vreugde. Die Oranje is hier nie baie breed nie en die vaart is te vinnig oor.
Nou wil ek vir Nanna so ’n stukkie Richtersveld gaan wys, maar gee egter die park ’n mis en beur Khuboes toe, wetende ek het ’n ander afspraak.
By Cornellskop is daar deesdae ’n bordjie wat sê Wondergat. In die ou dae het dit erge verduideliking van dokter Alexander geverg vir my om dié plek te kry. Die Namas glo die diepe sinkgat is die skuilplek van die waterslang Heitsi Eibib. Heitsi Eibib is die watergod van die Gariep. Volgens oorlewering is dit ’n helse slang met ’n groot robyn op sy voorkop. Hy en Njami-Njami van die Zambesi is skynbaar neefs. Hoe dit ook al sy, elke keer as ek so in dié gat af loer, dan loop die koue rillings teen my ruggraat af.
“Kom weg daar!” beskrou Nanna my as ek te naby die oop gat staan en ’n klip die dieptes in gooi. Duidelik voel sy ook die Lorelei-trek van Heitsi Eibib.
Khuboes is maklik die plekkie aan die gatste kant van Suid-Afrika. Dis nie sommer ’n plek waarheen ’n mens ry nie. Of jy nou van Eksteensfontein, Lekkersing, Alexanderbaai of Sendelingsdrif af kom, die toegangspad is horing. Maar vir dié wat op soek is na iets anders, is dit ’n móét. Die pragtige Rynse Sendingkerk, die skooltjie waar daar nog ’n Nama-leermeester is, die tradisionele matjieshuisies, die ongekunstelde kinders wat sê: “Meneer hierdie is ’n veilige plek”. En die dorp se leuse: Vir dié wat waag om dieper te droom.
’n Spookagtige mis omhul Port Nolloth as ons die wit hitte van die diamantgebied afskud en die dorp in ry. Ons ry verby die Katolieke kerk waarop staan Immaculate Heart of Mary, en uit die mis tree Moeder Maria vir ons en alle reisigers en seevaarders in, dankbaar dat ons veilig aangeland het.
’n Leë gebou val op: Welcome to Wealth 4 U Country: Production Office & Shareholders Lounge. Die plek is te huur. Die diamantdelwers het onttrek. De Beers is weg. Alexander Hayward se spreekkamers is nou ’n gastehuis. Ons teken in. Mama’s Tratoria is nou Vespetti se restaurant.
“Vertel ons van Grazia de Beer,” begin ons rondvra.
Maria Grazia Elvira Pugliese is op 12 Mei 1954 in Milaan gebore. Die vroedhuis het gegrens aan die Santa Maria del Grazie-katedraal, wat tans Da Vinci se Laaste Avondmaal huisves. Vandaar haar naam. Haar hoërskoolloopbaan voltooi sy in Kaapstad, waarna sy ’n BA in Engels, Frans en Italiaans aan die Universiteit van Kaapstad verwerf. Haar studies word afgesluit met ’n jaar aan die Universiteit van Padua in Italië. Sy is ’n gerekende kitaarspeler en speel in ’n jazzorkes, terwyl sy werk as ’n vertaler en tolk by die Italiaanse konsulaat in Kaapstad. Ook het sy ’n swart gordel in karate.
En dan gaan hou sy saam met ’n vriendin vakansie in Port Nolloth en raak verlief op die plek en ’n diamantduiker genaamd Coenraad de Beer, en keer nooit weer terug nie …
Seker om die eensaamheid, godverlatenheid en wildheid van die plek (die Namas noem dit Aukwatowa, wat beteken “waar die water die ou man weggevat het”) te besweer, begin sy:
– ’n restaurant
– ’n gastehuis
– ’n tuisnywerheid
– ’n handwerksentrum
– ’n snuisterywinkeltjie
– ’n museum
– ’n mariene navorsingsentrum
– ’n karate-dojo
– ’n orkessie
En sy begin Port Nolloth op die kaart plaas. Sy veg vir die behoud van die natuur en kuslewe en vir die mense van die Richtersveld. Soos sy eendag gesê het: “Positivity keeps us going and keeps us creating something out of the nothingness, and quite ready to deal with the ups and downs and highs and lows of this Coast of Dreams.”
Toe raak die diamante op en Grazia gaan dood. En Port Nolloth, wat sy bestaan eerstens aan koper, toe vis en toe diamante te danke het? Dis nie meer daar nie, maar Grazia se bord staan nog daar – gaan kyk ’n bietjie wat een Italiaanse vrou vermag het.
En die jong man uit Armento?
Rocco Catoggio is in 1790 gebore. Êrens tussen 1806 en 1808 sluit hy hom aan by Napoleon se magte in Spanje, word gevange geneem en sluit aan by ’n Britse vreemdelingelegioen. In 1811 bevind hy hom aan die Kaap as deel van die 60ste Regiment van die King’s Royal Rifle Corps.
In 1815, op vyf-en-twintigjarige ouderdom, word hy vrygestel en vestig hy hom in die Paarl as leerlooier en skoenmaker en verkry die plase Eendracht en Bellevue waar hy wyn maak. Sy enigste dogter trou met Abraham Mathys Johannes de Villiers. Die familienaam Catoggio sterf uit, maar uit die “Cators” de Villierse kom daar onder andere orrelbouers van die Paarl, M.L. de Villiers wat Die Stem van Suid-Afrika toonset, koor- en musiekman Dirkie de Villiers, die pianis Rocco de Villiers, aktrise Lizz Meiring, die musiekghoeroe Joubero Malherbe en skrywer Margaret Bakkes, my ma.
Duidelik, soos Port Nolloth, het ek ook my “bestaan” aan ’n Italjaner te danke.
Hansie slim, berg wil klim
Hansie slim, berg wil klim,
gaan
