Nana Mouskouri vir my “The white rose of Athens” in Grieks.
Skielik is ek op Mikonos. Die keldertaverne is woelig. By die tafel langsaan sit hulle. Ek ken dié soort van kyk vir mekaar. Dis ’n liefdeskyk. Ek verstaan nie die twee se gesprek nie – dis Grieks (so ook vir my). Maar dan staan hy op en spontaan begin hy dans. Die bouzoukispeler in die hoek tel die ritme op. Soos ’n trotse volstruismannetjie – arms uitgestrek – pronk Zorba om sy meisiekind. En hy dans en sy gryp ’n bord – kaplaks in skerwe – en hy dans en dans …
Arm om die lyf is hulle daar uit. En Mikonos sal vir ewig in my brein geëts wees.
Nou volg die CD’s mekaar die een ná die ander. Umm Kulsoum tot in Kaïro se buikdanshole in. Juan Luis Gerra vat my na Buenos Aires se La Bocca toe. Jacques Brel laat my in sy Vlakkeland verdwaal. John Citi roep ’n besoek aan Zambië se Barotseland in herinnering.
Die vuur is koud uitgebrand. Buite waai die noordoos die reën in vlae oor Paarl se wingerde. Die merlot is op – so ook ek. Opgereis.
Daai nag in Oporto het ek op die verhoog geklim. Ná ’n twee maande se reis per openbare vervoer deur Afrika. Vir die eerste keer in my lewe het ek fado in lewende lywe beleef. En ek’t vir die fadosangeres gesê: “Ek’t al die pad deur Afrika gereis nét om jou te hoor sing.”
Of sy my geglo of verstaan het, weet ek nie – wat wel waar is, is dat ek mysélf geglo het.
Hansie slim, berg wil klim,
gaan die wye wêreld in.
Stok en hoed pas hom goed,
hy is vol van moed.
Maar die moederhart is seer,
Hans is in die huis nie meer …
Oeps, die moeder het net haarself te blameer. Was die eerste onthou dan nie: “Doe-doe, my baba, buite loop die skapies” of so iets nie?
Dís wat ek heel eerste gehoor het … musiek.
Putsonderwater
My ma het gesê:
“As jy eendag hier
verbykom waar ek lê,
skop teen my graf
en sê: ‘Hier lê
’n vrou begrawe …’”
Elke ou het ’n ma. Of hy haar nou ken of nie. Wil ken of nie wil ken nie. Sonder ’n ma is dit eintlik onmoontlik om hierdie ou aarde van ons te bewandel.
Elke ou het sy eie storie, maar ek glo daar is niks so permanent soos die naelstringverbintenis nie. Ek is al diep middeljarig, maar my ma glo ek’s nog in my puberjare (miskien is sy reg). Vir haar is ek nog daai klein seuntjie in die prêm op Stellenbosch.
Drie weke gelede bel sy my: “Johannes, ek wil vir jou iets sê.” My moed sak in my skoene. Wat het ek nóú weer verkeerd aangevang?
“Jy weet, ek is eintlik baie trots op jou.” Hier kom dit, dink ek. “Jy was jou lewe lank vir my eintlik net ’n vreugde. Ek is dankbaar dat jy, met die genade, eintlik redelik suksesvol uitgedraai het. Jy’t ’n vaste werk. Jy’t twee pragtige kinders help heel grootmaak. Jy’t mooi gesorg vir jou mense. En ek weet van vroeg af sou jy eintlik net wou gesit en suip het op Putsonderwater.”
Ek glo nie wat ek hoor nie. Wys jou net – die naelstring. Die ergste van alles is ek was nog nooit op Putsonderwater nie …
Daar en dan gooi ek my bed-rol agterin die bakkie, laai vir Pop beenloos voorin en vat die agterpaaie Putsonderwater toe.
Boesmanland is so wyd soos die Heer se genade en sluk ander streke in. So vat hy ’n hap uit Namakwaland en die Hardeveld. Ook stukke uit die Bo- en Groot-Karoo. Eintlik kan niemand vir jou sê waar Boesmanland se grense lê nie. Een aand in ’n kroeg op Springbok het ek die dorp in twee verdeel gehad – bloot omdat ek oor Boesmanland se grense verneem het.
Boesmanland se plekke en plase het moedelose name soos Platbakkies, Stofvlei, Houmoed, Rugseer en … Putsonderwater.
My afspraak met Putsonderwater vat my deur die Koue Bokkeveld, af deur die Sederberge, Pakhuispas oor, in die Biedouwvallei af. My kop bly maal oor my ma. Sy’s eintlik ’n ongelooflike vrou, al sit sy nou al drie-en-vyftig jaar op my “case”. Ek dink die eerste kennismaking met dié statige, mooi, half-hogige, lang rooikop vang ’n vreemdeling tog so half onkant. Sy’s ’n imposante vrou.
Net anderkant die Engelsman se graf en die afdraai na Wuppertal snel ’n bakkie skielik by my verby. In die stofwolk gewaar ek twee jong vrouens in die kajuit. Die bak is hoog gestapel met drade, pale en ander boergoete. Teen dié spoed kom hulle nooit by hulle mans se plase uit nie, dink ek grimmig. En ek wonder oor hulle storie.
Dis by die Soutpan-Nieuwoudtville-kruising, bo die Botterkloofpas, waar ek hulle weer langs die pad kry. Die meisies is jonger as die verbyflits-onthou. Nadia Matthews is nie ’n boervrou nie. Sy is ’n een-en-twintigjarige boer. Sy boer alleen op die plaas Vryheid, meer as tagtig kilometer van die naaste dorp. Dit met slegs ’n Listerenjin en skaaphonde as geselskap. Suné Bosman, ’n skoolvriendin, is hier vir ’n kuiertjie en lyndraadspan-vakansie. Magtag, kry mens nog vandag sulke jong mense? Ek dink aan my ma en haar grootword …
Margaret Magdel Aucamp kom uit die Oos-Kaapse Stormberge. Op Sterkstroom in die vroeë 1930’s sien sy die eerste lig. Die depressie van 1933 maak dat die familieplaas Klapkloof nie meer die Aucamp-gesinnetjie van vier kan onderhou nie. ’n Kleintyd van swerf van een plek na ’n ander volg. Hendrik Aucamp, haar pa, is ’n wydbelese, donker man. Matilda, haar ma, is ’n vroulike, kunssinnige sangeres. Die alleenwees van een koshuis ná die ander het Margaret besweer deur te lees en dié wete: eendag sal sy iémand wees. O ja, die Aucamps was Sappe.
Deur Nieuwoudtville Loeriesfontein toe. ’n Boesmanlandse dors laat my by die gepaste Boesmanland Pub & Grill stop.
Daar’s ’n klomp manne om die watergat versamel. Dis harde manne dié, dink ek so by myselwers voor ons, soos dit in enige kroeg hoort, familie begin uitlê. Ek vertel hulle nie van my ma nie, maar Metje sê my hy’s ’n spoorsnyer op die Saldanha-Sishen-spoorlyn en Fanie en Wolfie is “spoorsny-brandslaners”.
En ek verstaan glad nie. Watse wild het Transnet so spoorlangs en hoekom word daar brand geslaan?
“Hoe lank sit julle al hier?” vra ek.
“So pas uitgeval en môre vyfuur sny ons weer spoor,” laat val Wolfie.
“Ek wou nog altyd spoorlangs Kenhardt toe ry. Waar kry ek ’n permit?” vra ek, net om my nie-verstaan ander rigting toe te stuur.
“Jy kan nie, maar sê vir iemand wat jou voorkeer jy ken die spoorsnyers, dan wys ons jou môre. Onthou, vyfuur.” En toe drink ons maar verder.
My ma het getrou met ’n Nat wat haar Saldanhabaai toe gevat het. Daai tyd was dit maar ’n eensame plek. Die Zorro-reeks het een keer ’n maand in SAS Saldanha se Vlootsaal gedraai. Kaapstad was grondpad ver en Nico Malan was nog nie ’n teater nie. My ma, die kunstenaar, het om die nie-behoort te besweer
