sit en vra die seën oor die brood. “Julle ma,” gaan hy dan dadelik voort, “sou tog so baie van al dié nuwe modes gehou het. Dit sou vir haar soveel vreugde gegee het om julle twee so pragtig aangetrek te sien.”
Ek en Betsie kyk stip af na ons koffie om nie te lag nie. Ons “nuwe modes” maak ons niggies radeloos. Hulle probeer ons altyd sover kry om helderder kleure, korter rompe en laer halslyne te dra. Hoe konserwatief ons ook al is, Mamma self het nooit iets so helder soos my maroen rok en Betsie se donkerblou rok besit nie. In haar tyd het getroude vroue – en ongetroude vroue “van ’n sekere ouderdom” – swart gedra, van die ken af tot op die grond. Ek het haar en haar susters nooit in enige ander kleur as swart gesien nie.
“Hoe baie sou Mamma tog nie van alles vandag gehou het nie!” sê Betsie. “Onthou julle hoe lief sy vir spesiale geleenthede was?”
Mamma kon koffie op die stoof en ’n koek in die oond hê vinniger as wat dit die meeste mense kos om “Veels geluk” te sê. Omdat sy byna almal in Haarlem geken het, veral die armes, die siekes en die verwaarloosdes, was daar byna nie een dag in die jaar wat nie vir iemand spesiaal bedoel was nie. Soos sy altyd met blink oë gesê het: “Dis ’n baie spesiale geleentheid.”
Lank sit ons so met ons koffie en kyk terug op die verlede, soos ’n mens veronderstel is om op spesiale dae te doen. Ons kyk terug op die tyd toe Mamma nog geleef het, en dan nog verder terug. Na die tyd toe Pappa ’n knapie was wat in dieselfde huis grootgeword het. “Ek is in hierdie einste kamer gebore,” sê hy asof hy dit nie al honderd keer vir ons vertel het nie. “Natuurlik was dit nie tóé die eetkamer nie, maar ’n slaapkamer. Die bed was in ’n kas in die muur ingebou, en daar was geen vensters en ligte of lug in die kamer nie. Ek was die eerste baba wat bly leef het. Ek weet nie hoeveel babas voor my hier gebore is nie, maar hulle almal het gesterf. Julle sien, my ma het tering gehad, en die mense het destyds nog nie geweet van besmette lug of dat babas van siek mense weggehou moet word nie.”
Vandag is ’n dag vir herinnerings. ’n Dag om die verlede op te roep. Hoe sou ons ooit kon raai terwyl ons so bymekaar sit – twee ongetroude, middeljarige vroue en ’n bejaarde man – dat ons in die plek van hierdie herinnerings nuwe avonture sou beleef waarvan ons nooit eens sou kon droom nie? Avontuur en smart, hemel en hel, het net om die hoek op ons gewag. En ons het dit nie geweet nie.
O Pappa! Betsie! As ek maar geweet het, sou ek voortgegaan het? Sou ek die dinge gedoen het wat ek gedoen het?
Maar hoe kon ek weet? Hoe kon ek weet, hoe kon ek my voorstel, dat dié man met sy gryskop vir wie al die kinders in Haarlem “Oupa” sê deur vreemdelinge in ’n naamlose graf gesmyt sou word?
En Betsie met haar hoë kantkragie en haar gawe om skoonheid rondom haar te skep… Hoe kon ek my voorstel dat sy, vir my die dierbaarste mens op aarde, kaal voor ’n kamer vol mans sou moes staan? Op hierdie dag in ons eetkamer is sulke gedagtes nie eens in die minste denkbaar nie.
Pappa staan op en gaan haal die Bybel met sy koperskarniertjies van die rak af. Net toe klop Toos en Hans aan die deur en stap in. Huisgodsdiens elke oggend om halfnege vir almal in die huis is nog ’n spil waarom die lewe in die Beje draai. Pappa maak die groot Boek oop, en ek en Betsie hou asem op. Vandag van alle dae, wanneer daar so baie is om te doen, sal hy tog sekerlik nie ’n hele hoofstuk lees nie, of hoe? Maar Pappa blaai na die Evangelie van Lukas, na die presiese plek waar ons gister opgehou lees het. Ai, en Lukas hét sulke lang hoofstukke. Met sy vinger op die plek kyk Pappa op.
“Waar is Christoffels?” vra hy.
Christoffels is die derde en enigste ander werker in die winkel, ’n krom, verskrompelde mannetjie wat ouer as Pappa lyk al is hy eintlik tien jaar jonger. Ek onthou die dag ongeveer ses of sewe jaar gelede toe hy die eerste keer by die winkel ingeloop het. Hy was so verflenter en het so armsalig gelyk dat ek gedink het hy is een van die bedelaars wat vir hom ’n bord kos by die Beje wou kom haal. Ek was op die punt om hom kombuis toe te stuur waar Betsie ’n pot sop op die stoof aan die gang gehad het, toe hy met groot waardigheid aankondig dat hy ’n vaste werk oorweeg en sy dienste vir ons kom aanbied.
Ons ontdek toe dat Christoffels ’n byna uitgestorwe beroep beoefen. Hy is ’n rondreisende horlosiekenner wat die land te voet deurkruis en die hoë slingerhorlosies – die trots van elke Hollandse plaashuis – herstel en reg instel. As ek verstom was oor die vername houding van dié toiingrige mannetjie, was ek nog meer verbaas toe Pappa hom dadelik aanstel.
“Hulle is die beste horlosiemanne wat ’n mens kry,” het hy later vir my gesê. “Daar is nie ’n enkele soort herstelwerk wat nie deur dié swerwende regmakers se hande gaan nie, en dit boonop met die paar stukkies gereedskap wat hulle saam met hulle dra.”
Die waarheid hiervan is dan ook deur die jare heen bevestig. Mense van oral in Haarlem het hulle horlosies na Christoffels toe gebring. Wat hy met sy salaris gedoen het, kon ons nog nooit vasstel nie, want hy lyk nog altyd net so verslete. Pappa het aanvanklik kort-kort geskimp dat hy netjieser sal aantrek, altans, in soverre hy dit kon waag, want naas Christoffels se toiingrigheid was sy ander uitstaande eienskap sy trots. Later het Pappa maar sy pogings laat vaar.
Nou, vir die heel eerste keer, is Christoffels laat.
Pappa vryf sy brilglase met sy servet skoon en begin lees. Dit voel of sy diep stem vol liefde oor die woorde bly hang. Hy is reeds onderaan die bladsy toe ons Christoffels se skuifeltreë op die trap hoor. Die deur gaan oop… en ons almal snak na asem. Daar staan Christoffels, netjies uitgevat in ’n splinternuwe swart pak, ’n nuwe geruite onderbaadjie, ’n sneeuwit hemp, ’n geblomde das en ’n gestyselde boordjie. Ek skeur my oë so gou moontlik van dié gesig weg, want die uitdrukking op Christoffels se gesig verbied ons om enigiets ongewoon raak te sien óf enigiets kwyt te raak.
“Christoffels, my dierbare kollega,” sê Pappa op sy formele en outydse manier, “wat ’n vreugde om jou op hierdie – h’m – heuglike dag te sien.”
Toe lees hy haastig verder uit die Bybel.
Voordat hy die einde van die hoofstuk kan bereik, lui al twee die deurklokkies gelyk, die winkelklokkie aan die straatkant én die gesinsklokkie in die stegie. Betsie draf weg om nog koffie te gaan maak en tertjies in die oond te sit, terwyl ek en Toos vinnig na die onderskeie deure toe stap. Dit lyk asof elkeen in Haarlem die eerste een wil wees wat Pappa se hand skud. Sommer gou is daar ’n onafgebroke stroom gaste wat met die nou trap op na tannie Jans se kamers drentel, waar Pappa feitlik deur al die blomme verdwerg word. Ek is besig om ’n bejaarde gas met die steil trap op te help toe Betsie my aan die arm gryp.
“Corrie! Ons gaan Nollie se koppies nodig hê, sommer nou dadelik! Hoe kan ons…?”
“Ek sal dit gou gaan haal,” bied ek aan.
Ons suster, Nollie, en haar man sal vanmiddag kom, sodra hulle ses kinders uit die skool kom. Ek vlieg met die trap af, gryp my jas en drafstap na my fiets wat agter die deur staan. Net toe ek die fiets oor die drumpel stoot, hoor ek Betsie sag maar ferm sê: “Corrie, jou nuwe rok!”
Ek swaai om en vlieg met die trap op na my kamer toe, trek my oudste romp aan en val dan in die pad oor die stamperige klipstrate heen. Ek hou daarvan om met my fiets na Nollie se huis toe te ry. Sy en haar man bly ongeveer twee kilometer van die Beje af, buite die saamgedrukte ou middelste deel van die stad. By hulle is die strate wyer en meer reguit; selfs die lug lyk groter. Ek trap my fiets oor die dorpsplein, oor die Grote Houtbrug oor die kanaal en al met die Wagenweg langs. Die hele tyd verlustig ek my in die flouerige wintersonnetjie.
Nollie bly by Bos- en Hovenstraat, ’n blok identiese skakelhuise met wit gordyne en potplante in die vensters. Hoe kon ek weet, terwyl ek om die hoek swenk, dat ek op ’n somersdag
