werk.”
Terwyl Betsie drie snye van die ronde broodjie afsny, kyk ek na al die volwassenes om die tafel. Ek probeer besluit wie van hulle die mees entoesiasties sal wees oor my besluit om by die huis te bly. Pappa, weet ek, beskou onderwys byna as ’n godsdiens. Hy self moes die skool vroeg verlaat om in die horlosiewinkel te begin werk. Al het hy homself later geskiedenis, teologie en letterkunde in vyf tale geleer, was hy altyd spyt oor die jare op skool en universiteit wat hy misgeloop het. Hy sal wil hê ek moet skool toe gaan – en wat Pappa wil hê, wil Mamma ook hê.
Miskien dan tannie Anna? Sy het al so dikwels vir my gesê sy kan nie klaarkom sonder my wat met die boodskappe die steil trap op en af hardloop nie. Omdat Mamma nie sterk is nie, doen tannie Anna al die moeilike huiswerk vir ons familie van nege. Sy is die jongste van die vier susters, en sy het ’n hart net so warm soos Mamma s’n. Daar is ’n mite in ons familie dat tannie Anna betaling kry vir dié werk. Pappa gee dan ook inderdaad elke Saterdag getrou vir haar ’n gulde. Teen Woensdag, wanneer die groentehandelaar kom, vra hy dit egter dikwels terug, en dan het tannie Anna dit nog. Ja, sy sal my bondgenoot in dié saak wees.
“Tannie Anna,” begin ek, “ek het gedink hoe hard Tannie elke dag moet werk. En as ek nou in die skool is…”
’n Asem wat diep en dramaties ingetrek word, laat ons almal opkyk. Tannie Jans staan in die kombuisdeur met ’n glas dik bruin vloeistof in haar hand. Toe haar bors vol suurstof is, maak sy haar oë toe, bring die glas na haar lippe en drink dit leeg. Met ’n sug blaas sy die asem in haar longe uit, sit die glas op die buffet neer en gaan sit op haar stoel.
“En tog,” sê sy asof ons besig was om daardie onderwerp te bespreek, “wat weet die dokters? Dr Blinker het dié tonikum voorgeskryf. Maar wat kan medisyne werklik doen? Watter goed doen enigiets as jou Dag aanbreek?”
Ek kyk om die beurt na almal om die tafel. Niemand glimlag nie. Tannie Jans se obsessie met die dood kon snaaks gewees het, maar dit is nie. Hoe jonk ek ook al is, ek weet vrees is nooit snaaks nie.
“En tog, Jans,” wys Pappa haar saggies tereg, “het medisyne al baie lewens verleng.”
“Dit het nie vir Zusje gehelp nie, en sy het die heel beste dokters in Rotterdam gehad. Dit was op hierdie seldfe dag dat sy weggeval het. Sy was niks ouer as wat ek nou is nie. Sy het daardie dag opgestaan en aangetrek vir ontbyt, net soos ek nou.”
Sy wil net wegval met ’n haarfyn verslag van Zusje se laaste dag toe haar oog op die hoederak val waar Nollie se hoedjie hang.
“’n Pelsmof?” wil sy weet en haar stem is koorsagtig van agterdog. “Vir dié tyd van die jaar?”
“Dit is nie ’n mof nie, tannie Jans,” sê Nollie in ’n dun stemmetjie.
“Kan ’n mens dan moontlik uitvind wat dit is?”
“Dis ’n hoed, tannie Jans,” antwoord Betsie namens Nollie. “Dit was ’n verrassing van mev Van Dyver. Was dit nie gaaf van…”
“O nee! Nollie se hoed het ’n breë rand, soos ’n goed opgevoede meisie se hoed behoort te lyk. Ek weet. Ek het dit gekies… en betaal.”
Vlamme slaan op tannie Jans se wange uit. Nollie se oë blink van die trane, maar Mamma kom tot haar redding. “Ek is glad nie seker of dié kaas nog vars is nie.” Sy ruik aan die bak geel kaas en stoot dit na Pappa toe. “Wat dink jy, Casper?”
Pappa, vir wie dit onmoontlik is om bedrog te pleeg of selfs te herken, ruik diep en ernstig aan die kaas. “Ek is seker dit is doodreg, my skat. So vars soos die dag toe dit hier aangekom het. Mnr Steerwijk se kaas is altyd…” Toe vang hy Mamma se oog en kyk verward van die een na die ander. “O… h’m… ek… Jans… h’m… wat dink jy?”
Tannie Jans gryp die bak en staar met regverdige ywer na die kaas. As daar een onderwerp is waaraan sy al haar energie afstaan, meer nog as aan moderne kleredrag, is dit slegte kos. Uiteindelik, en taamlik teen haar sin soos dit vir my lyk, keur sy die kaas goed. Maar die hoed is vergete. Tannie Jans is steeds verdiep in ’n nuwe tragiese storie van ’n kennis “presies my ouderdom” wat dood is aan “twyfelagtige” vis toe die winkel se werkers opdaag en Pappa die swaar Bybel van die rak af haal.
In hierdie jaar van 1898 is daar maar twee werknemers in die horlosiewinkel, die horlosiewerktuigkundige en Pappa se leerling-boodskapper. Nadat Mamma vir hulle koffie ingeskink het, sit Pappa sy bril op en begin lees.
“U woord is ’n lamp vir my voet en ’n lig vir my pad… U is my skuilplek en my skild; op u woord wag ek…”
Watter soort skuilplek is dit? wonder ek half afgetrokke terwyl ek Pappa se bruin baard dophou. Dit wip op en af saam met die woorde. En wat is daar om voor weg te kruip?
Dit is ’n ellelange psalm en langs my begin Nollie kriewel. Toe Pappa die groot Boek toemaak, is sy, Willem en Betsie dadelik op hulle voete. Hulle gryp hul hoede en storm met die laaste vyf trappies af, uit by die deur tot in die stegie.
Heelwat stadiger staan die twee werkers op en volg die trap af na die winkel se agterdeur toe. Dan eers sien die vyf volwassenes dat ek nog soos ’n houtpop by die tafel sit.
“Corrie!” roep Mamma uit. “Het jy vergeet jy is nou ’n groot meisie? Vandag gaan jy ook skool toe. Opskud! Anders sal jy die straat alleen moet oorsteek.”
“Ek gaan nie skool toe nie.”
Daar is ’n geskokte stilte… en toe verbreek almal dit gelyk.
“Toe ek ’n dogtertjie was…” begin tannie Jans.
“Mev Waller se kinders…” kom dit van tannie Bep af.
Maar Pappa se diep stem wis hulle stemme totaal uit. “Natuurlik gaan sy nie alleen nie. Nollie was vandag te opgewonde. Sy het net vergeet om vir Corrie te wag. Dis maar al. Corrie gaan saam met my.”
Met dié woorde haal hy sy hoed van die kapstok af, vou sy groot hand om myne en lei my by die vertrek uit. My hand in Pappa s’n! Dit beteken gewoonlik die windmeule by die Spaarne of die swane op die kanaal. Maar hierdie keer neem hy my na waar ek nie wil wees nie. Daar is ’n reling langs die onderste vyf trappies. Ek gryp dit met my los hand vas en begin klou. Bedrewe horlosiemakervingers sluit om myne en maak hulle saggies los. Skreeuend en spartelend word ek weggelei uit die wêreld wat ek ken na ’n groter, vreemder een…
Maandae haal Pappa die trein Amsterdam toe om die korrekte tyd by die Vloot se observatorium te kry. Noudat my skooldae begin het, kan ek net in die somer saam met hom gaan. Ek hardloop met die trap af winkel toe, skoon geskrop, toegeknoop en gangbaar verklaar deur Betsie. Pappa gee nog laaste opdragte aan sy leerling. “Mev Staal sal vanoggend haar horlosie kom haal. En dié horlosie gaan na die Bakkers in Bloemendaal.”
Dan val ons in die pad stasie toe, hand aan hand. Ek rek my treë al hoe langer en Pappa maak syne al hoe korter om in pas met my te loop. Die treinreis na Amsterdam duur net ’n halfuur, maar dit is ’n wonderlike ervaring. Eers maak die saamgekoekte huisies van ou Haarlem plek vir losstaande huise op klein lappies grond. Die ruimte tussen die huise word later groter en dan, skielik, is ons op die platteland. Die plat Hollandse landbougrond wat tot by die horison strek en penreguit kanale flits by die venster verby. Uiteindelik kom ons in Amsterdam aan, ’n stad selfs nog groter as Rotterdam, met verwarrende en vreemde strate en kanale.
Pappa kom altyd ’n paar uur voor die tydsein daar aan sodat hy nog ’n draai kan gaan maak by die groothandelaars wat
