Zmiany społeczne w Japonii w XIX i XX wieku. Wybrane zagadnienia. Elżbieta Kostowska-Watanabe

44

Tzvetan Todorov, The Poetics of Prose, cyt. za Snyder 2000: 92.

45

Tsuzukimono – utwory drukowane w odcinkach na łamach gazet lub periodyków pod koniec Meiji. Dokufumono – historie przestępczyń. Dokufu dosłownie oznacza trucicielkę, terminu używano jednak w znaczeniu szerszym – przestępczyni, lub ogólnie złej kobiety.

46

System ie – system rodzinny modernizującej się Japonii, uprawomocniony przez Kodeks cywilny z 1898 roku, funkcjonujący do roku 1946.

47

Akcja powieści rozpoczyna się w 1901 roku, kończy rok później. W 1911 roku Arishima wydał powieść pod tytułem Aru onna no gurimpusu (Obrazki z życia pewnej kobiety), którą po kilku latach przeredagował, dodał drugą, dłuższą część i w 1919 roku ogłosił całość pod nowym tytułem Aru onna (Pewna kobieta).

48

Jedyne przetłumaczone dotąd na język polski opowiadanie Arishimy to „Laboratorium” w zbiorze Szychulska 2005.

49

Mowa przede wszystkim o kobiecie z klasy średniej. Samo sformułowanie zostało zaczerpnięte z listu Arishimy do Gosaburō Urakamiego, cytuję go dalej (Yamamoto 1997: 178–179).

50

Oryginalnie imię matki brzmiało Yuki, a babki Shizu. Zgodnie z powszechną praktyką w okresie Meiji imiona kobiece „uzupełniano” o cząstkę „ko”.

51

Przyjęto go do wspólnoty bez chrztu. Rodzina nie była przychylna jego konwersji.

52

Projektowana przez niego wspólnota majątkowa nie mogła zaistnieć w ramach obowiązującego w ówczesnej Japonii porządku prawnego.

53

Nazwisko Arishimy pojawia się trzykrotnie w dokumentach upublicznionych w internecie przez Haverford College. Z jego pobytu na uczelni w Filadelfii zachował się portret Howarda Hainesa Brintona, wpis pamiątkowy w księdze okolicznościowej oraz lista prac magisterskich zatwierdzonych w Haverford College: (Haverford College, źródło internetowe).

54

Shirakaba (Biała Brzoza) – stowarzyszenie literacko-artystyczne, propagujące idee humanizmu i idealizm. Wyznaczało główny nurt japońskiej literatury w okresie Taishō. W latach 1910–1923 wydawało czasopismo pod tym samym tytułem. Najważniejszymi jego członkami byli Mushanokōji Saneatsu, Shiga Naoya, Satomi Ton, Arishima Takeo oraz Nagayo Yoshirō.

55

Sam Arishima datował swoją apostazję na rok 1911, jednak zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Uesugi Yoshikazu, jego nazwisko zostało wykreślone z listy członków Niezależnego Kościoła w Sapporo w 1910 roku (Morton 88: 91).

56

Natsume Sōseki (1867–1916) to jeden z najważniejszych pisarzy japońskiej nowoczesności. Cieszył się ogromnym szacunkiem społecznym, a jako mentor ukształtował wielu późniejszych literatów.

57

Niebieskie Pończochy – Seitōha – feministyczne stowarzyszenie założone przez Hiratsukę Raichō (1886–1971) w 1911 roku. Jego organem było czasopismo Seitō, zamieszczające na swoich łamach eseje krytyczno-literackie oraz teksty poświęcone problemom społecznym i emancypacji kobiet.

58

Dosłowne tłumaczenie tytułu jest dość trudne – kan kan to onomatopeja, przywołująca odgłos ostukiwania młotem rdzy, mushi to insekty, owady. Całość jest metaforycznym odniesieniem do robotników w dokach.

59

List Arishimy do Asuke Soichiego (Morton 1988: 160).

60

Jeszcze innym modelem dla tytułowej postaci jest Hatano Akiko, która w życiu Arishimy pojawiła się, jak wynika ze wspomnień pisarza Serizawy Kōjirō, już około 1918 roku. Warto dodać, że Sasaki Nobuko jako model dla postaci literackich wcześniej pojawiła się w twórczości Kunikidy Doppo. Szczególnie po opublikowanym pośmiertnie dzienniku pisarza Azamukazaru no ki oraz książce Arishimy Takeo Aru onna, którą czytano często jako roman à clef, była ona utożsamiana z bohaterkami literackimi, co niejednokrotnie wiązało się z przykrymi konsekwencjami w życiu prywatnym. W 1982 roku Abe Mitsuko opisała historię zmagania tej autentycznej postaci z konsekwencjami jej zaistnienia w literaturze (Abe 1982: 10 et passim).

61

Odpowiednio: 1911, 1919; 1901–1902.

62

10 tys. egzemplarzy w pierwszym wydaniu (Yamamoto 1997: 171).

63

Liczba sprzedanych egzemplarzy powieści przeczy powszechnemu przez lata poglądowi, że Aru onna źle wpłynęła na popularność Arishimy Takeo. Yamamoto oblicza, że pierwszy tom Aru onna w ciągu trzech i pół roku od pierwszego wydania miał 58 dodruków po 500 egzemplarzy, co oznacza, że sprzedano prawie 30 tys. egzemplarzy (Yamamoto 1997: 171).

64

Shishōsetsu – „powieść o sobie”, dominujący w drugiej i trzeciej dekadzie dwudziestego wieku sposób pisania lub też gatunek prozy artystycznej, plasujący się na pograniczu literatury autobiograficznej, pamiętnikarskiej, konfesyjnej oraz powieści z kluczem.

65

Wiele shishōsetsu można określić mianem powieści z kluczem. Najbardziej znanym przykładem jest Futon (Posłanie) Tayamy Kataia, której przedmiotem jest uczucie bohatera, pisarza w średnim wieku, do uczennicy. Powieść jednego z uczniów Natsume Sōsekiego – Mority Sōheia pod tytułem Baien (Sadza) powstała po jego nieudanej próbie samobójstwa, które planował popełnić wraz ze swoją uczennicą – Hiratsuką Haruko, znaną później jako Hiratsuka Raichō, emancypantką i założycielką stowarzyszenia i czasopisma Seitō (Niebieskie Pończochy). Próba wyłącznie takiego odczytywania zarówno powieści Arishimy, jak i wyżej wspomnianych byłaby jednak nieuzasadnionym uproszczeniem (na temat interpretacji Futon patrz: Suzuki 1997: 69–92). W przypadku Aru onna warto zauważyć, że Yōko w co najmniej równym stopniu co na Nobuko była wzorowana na takich postaciach literackich, jak wspomniana już Emma Bovary, Anna Karenina czy Hedda Gabler.

66

Więcej na temat czasopisma: Katalog wystawy czasopism z okresu Meiji i Taishō, źródło internetowe.

67

Ze wspomnień pewnego antykwariusza wynika, że po wojnie dzieła zebrane Arishimy nie cieszyły się powodzeniem wśród czytelników i można było je zakupić bardzo tanio. Anegdota przytoczona przez Hondę Shūgō – a cytowana za Kennethem Strongiem (Arishima 1978: 2).

68

Według Stronga – jedynie dzięki przeludnieniu japońskich uniwersytetów (Arishima 1978: 2).

69

Szczególnie dużą grupę czytelników stanowiły kobiety. Większość wśród nich stanowiły kobiety wykształcone lub zainteresowane działalnością społeczną. Zauważalne były także chrześcijanki. Więcej o wielbicielkach literatury Arishimy zob. Yamamoto 1997 oraz Noro 2009.

70

Najwięcej w tym zakresie publikuje Arishima Takeo Kenkyūkai (Instytut Arishimy Takeo), dzieła Arishimy są jednak obecne we współczesnych badaniach literackich nie tylko wśród wyspecjalizowanej grupy badaczy. Spośród nowszych tekstów spoza tego kręgu wyróżnić warto Modan toshi to sekushuaritii autorstwa Kan Satoko w: Wada i Kan 2006.

71

Według Miyamoto Yuriko bezwarunkowa macierzyńska miłość Yōko do córki pogardzanego przez nią Kibe była psychologicznie nieuzasadniona, podobnie jak nostalgia pojawiająca się w jej wspomnieniach o nim, szczególnie jeśli wcześniej tak bardzo nim gardziła, że wolała uznać córkę za bękarta.

72

Karatani Kōjin twierdzi, że poj

Скачать книгу