id="n_38">38
Podobny opór wielkiego kapitału napotkała administracja państwowa w latach 1920. przy próbie wprowadzenia legislacji dotyczącej związków zawodowych.
39
Prawo pracy zostało uchwalone w 1911 roku, ale miało zacząć obowiązywać od 1916 roku, a wprowadzenie w życie zakazu nocnej pracy kobiet zostało odsunięte do 1926 roku.
40
Zobacz rozdział 9: „Transformacja Meiji i trauma kulturowa” niniejszego tekstu.
41
Daleką podróż umożliwiał „glejt” od władz lokalnych, a do podróżowania służyły nieliczne szlaki komunikacyjne, na których znajdowały się punkty kontrolne, nadzorujące ruch i sprawdzające podróżnych.
42
Flagi cesarskie to jedna z wymyślonych tradycji okresu Meiji. Prototyp flagi cesarskiej został po raz pierwszy wykonany w 1871 roku. Flaga była trójkątna, w kolorze czerwonym i ozdobiona 16-płatkową złotą chryzantemą – herbem domu cesarskiego (Fujitani 1998: 49).
43
Autorem Reskryptu cesarskiego o wychowaniu był Motoda Nakazane, doradca cesarza (Pałasz-Rutkowska 2006: 37).
44
Tzvetan Todorov, The Poetics of Prose, cyt. za Snyder 2000: 92.
45
Tsuzukimono – utwory drukowane w odcinkach na łamach gazet lub periodyków pod koniec Meiji. Dokufumono – historie przestępczyń. Dokufu dosłownie oznacza trucicielkę, terminu używano jednak w znaczeniu szerszym – przestępczyni, lub ogólnie złej kobiety.
46
System ie – system rodzinny modernizującej się Japonii, uprawomocniony przez Kodeks cywilny z 1898 roku, funkcjonujący do roku 1946.
47
Akcja powieści rozpoczyna się w 1901 roku, kończy rok później. W 1911 roku Arishima wydał powieść pod tytułem Aru onna no gurimpusu (Obrazki z życia pewnej kobiety), którą po kilku latach przeredagował, dodał drugą, dłuższą część i w 1919 roku ogłosił całość pod nowym tytułem Aru onna (Pewna kobieta).
48
Jedyne przetłumaczone dotąd na język polski opowiadanie Arishimy to „Laboratorium” w zbiorze Szychulska 2005.
49
Mowa przede wszystkim o kobiecie z klasy średniej. Samo sformułowanie zostało zaczerpnięte z listu Arishimy do Gosaburō Urakamiego, cytuję go dalej (Yamamoto 1997: 178–179).
50
Oryginalnie imię matki brzmiało Yuki, a babki Shizu. Zgodnie z powszechną praktyką w okresie Meiji imiona kobiece „uzupełniano” o cząstkę „ko”.
51
Przyjęto go do wspólnoty bez chrztu. Rodzina nie była przychylna jego konwersji.
52
Projektowana przez niego wspólnota majątkowa nie mogła zaistnieć w ramach obowiązującego w ówczesnej Japonii porządku prawnego.
53
Nazwisko Arishimy pojawia się trzykrotnie w dokumentach upublicznionych w internecie przez Haverford College. Z jego pobytu na uczelni w Filadelfii zachował się portret Howarda Hainesa Brintona, wpis pamiątkowy w księdze okolicznościowej oraz lista prac magisterskich zatwierdzonych w Haverford College: (Haverford College, źródło internetowe).
54
Shirakaba (Biała Brzoza) – stowarzyszenie literacko-artystyczne, propagujące idee humanizmu i idealizm. Wyznaczało główny nurt japońskiej literatury w okresie Taishō. W latach 1910–1923 wydawało czasopismo pod tym samym tytułem. Najważniejszymi jego członkami byli Mushanokōji Saneatsu, Shiga Naoya, Satomi Ton, Arishima Takeo oraz Nagayo Yoshirō.
55
Sam Arishima datował swoją apostazję na rok 1911, jednak zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Uesugi Yoshikazu, jego nazwisko zostało wykreślone z listy członków Niezależnego Kościoła w Sapporo w 1910 roku (Morton 88: 91).
56
Natsume Sōseki (1867–1916) to jeden z najważniejszych pisarzy japońskiej nowoczesności. Cieszył się ogromnym szacunkiem społecznym, a jako mentor ukształtował wielu późniejszych literatów.
57
Niebieskie Pończochy – Seitōha – feministyczne stowarzyszenie założone przez Hiratsukę Raichō (1886–1971) w 1911 roku. Jego organem było czasopismo Seitō, zamieszczające na swoich łamach eseje krytyczno-literackie oraz teksty poświęcone problemom społecznym i emancypacji kobiet.
58
Dosłowne tłumaczenie tytułu jest dość trudne – kan kan to onomatopeja, przywołująca odgłos ostukiwania młotem rdzy, mushi to insekty, owady. Całość jest metaforycznym odniesieniem do robotników w dokach.
59
List Arishimy do Asuke Soichiego (Morton 1988: 160).
60
Jeszcze innym modelem dla tytułowej postaci jest Hatano Akiko, która w życiu Arishimy pojawiła się, jak wynika ze wspomnień pisarza Serizawy Kōjirō, już około 1918 roku. Warto dodać, że Sasaki Nobuko jako model dla postaci literackich wcześniej pojawiła się w twórczości Kunikidy Doppo. Szczególnie po opublikowanym pośmiertnie dzienniku pisarza Azamukazaru no ki oraz książce Arishimy Takeo Aru onna, którą czytano często jako roman à clef, była ona utożsamiana z bohaterkami literackimi, co niejednokrotnie wiązało się z przykrymi konsekwencjami w życiu prywatnym. W 1982 roku Abe Mitsuko opisała historię zmagania tej autentycznej postaci z konsekwencjami jej zaistnienia w literaturze (Abe 1982: 10 et passim).
61
Odpowiednio: 1911, 1919; 1901–1902.
62
10 tys. egzemplarzy w pierwszym wydaniu (Yamamoto 1997: 171).
63
