stanowi tło do badań własnych, prezentując przemiany demograficzne ostatnich 20 lat oraz stan zdrowia Polek i Polaków w wieku 18–49 lat w świetle dostępnych innych źródeł. Oryginalność ujęcia tematu wynika ze sposobu wyłonienia tej grupy wieku z dostępnych statystyk. W toku analizy próbowano również wskazać na powiązanie zdrowia seksualnego ze zdrowiem publicznym, prezentując w ujęciu historycznym zmiany rozumienia zdrowia reprodukcyjnego i seksualnego oraz kluczowe dokumenty WHO dotyczące tego obszaru dociekań i interpretacji. W tym rozdziale, ale także w całym raporcie, wielokrotnie nawiązano do innych badań, prowadzonych na dużą skalę, w których analizowany jest stan zdrowia populacji w wieku 18–49 lat, a szczególnie do badań ukierunkowanych na zdrowie reprodukcyjne.
W trzecim rozdziale opisano metodologię badań własnych oraz scharakteryzowano próbę wylosowaną w 2017 roku. Zgodnie z tytułem raportu kolejne rozdziały odnoszą się do zdrowia i życia seksualnego.
Opis problemów zdrowotnych dorosłych Polek i Polaków w świetle badań własnych został przedstawiony w rozdziale czwartym. Jest to obszerne opracowanie zawierające dane na temat zdrowia fizycznego i psychicznego, zachowań prozdrowotnych i antyzdrowotnych, dojrzewania płciowego oraz wykonywania badań profilaktycznych. Rozważania zamyka część poświęcona problematyce HIV/AIDS, co koresponduje z przedstawioną tu genezą tego cyklu badań. Wątek zdrowia pojawia się też w kolejnych rozdziałach, wówczas gdy wskaźniki zachowań seksualnych odnoszone są do stanu zdrowia fizycznego i psychicznego w kategorii potencjalnych przyczyn lub skutków.
Rozdział piąty dotyczy edukacji seksualnej w okresie dorastania w retrospekcji ankietowanych osób. Omówiono szczegółowo uczestnictwo w zajęciach wychowania seksualnego w szkole, rozmowy z rodzicami na temat różnych aspektów seksualności człowieka, jak również opinie ankietowanych na temat celowości i zakresu edukacji seksualnej w szkole.
Cztery kolejne rozdziały raportu zostały poświęcone życiu seksualnemu, w tym najobszerniejszy rozdział ósmy – aktywności seksualnej. Poprzedzają go rozdziały charakteryzujące współczesne związki dorosłych Polek i Polaków (rozdział szósty) oraz wskazujące na rolę seksu w życiu i postrzeganie własnych potrzeb seksualnych (rozdział siódmy). Prezentując różne aspekty życia seksualnego, przedstawiono ogólne wskaźniki, a także dane, osobno dla obu płci i dla grup wieku. W rozdziale dziewiątym podjęto kwestię obaw i trudności związanych z życiem seksualnym oraz skutków zdrowotnych występujących problemów, a w rozdziale dziesiątym – sprawę relacji i zachowań seksualnych związanych z Internetem.
Cechą wyróżniającą raport jest analiza danych w szerszych przekrojach wykraczających poza już wspomniane podstawowe kryteria demograficzne. Ciąg zestawień opisuje różnice związane z miejscem zamieszkania, stanem cywilnym, statusem obecnego związku oraz stosunkiem do religii. Szczególnie te dwa ostatnie czynniki wydają się oryginalne na tle innych raportów o stanie zdrowia Polek i Polaków oraz są niezbędne do poznania uwarunkowań zachowań seksualnych. Deklarowana struktura populacji według rodzaju utrzymywanych związków (samotni, związki formalne, związki nieformalne z opcją wspólnego mieszkania lub mieszkania osobno) nie pojawia się w świetle wiedzy dostępnej w innych opracowaniach, a cytowane na podstawie zestawień Eurostatu odsetki związków kohabitacyjnych nie odzwierciedlają stanu rzeczywistego. W raporcie wiele miejsca poświęcono osobom żyjącym poza stałym związkiem (tzw. singlom). W odniesieniu do wielu wskaźników grupę tę możemy porównać z osobami żyjącymi w związkach formalnych i nieformalnych. W rozdziale szóstym i ósmym omówiono także problemy specyficzne dla tej grupy, przyczyny życia w pojedynkę, plany na przyszłości oraz charakterystykę obecnych relacji seksualnych.
W powyższych rozdziałach na temat zdrowia i życia seksualnego skoncentrowano się na aktualnych danych z 2017 roku, nawiązując szeroko do zmian zachodzących od 1997 roku.
Prezentowane opracowanie zawiera 63 tabele oraz 63 wykresy opatrzone komentarzem, co wskazuje na konstrukcję typową dla raportów zdrowia publicznego. Wykorzystano tylko część zebranego materiału, przytaczając jednak szeroki wachlarz wskaźników i narzędzi badawczych, które mogą stać się standardem w badaniach seksualności dorosłych. Obok mniej lub bardziej zobiektywizowanych wskaźników zachowań zamieszczono wyniki odnoszące się do opinii ankietowanych na temat życia seksualnego oraz ważnych problemów społecznych z nim związanych. Pod tym względem raport stanowi ważny głos w dyskusji na temat postaw społecznych wobec mniejszości seksualnych oraz znaczenia odpowiedniej edukacji seksualnej w rodzinie i w szkole. W perspektywie, myśląc też o kolejnych rundach badań nad seksualnością Polek i Polaków, tworzony jest na bieżąco unikatowy materiał obrazujący ewolucję poglądów na temat ról przypisywanych mężczyźnie i kobiecie, w tym odchodzenie od przekonań stereotypowych. Sprawa stała się jeszcze bardziej aktualna po ostatnim 24. Kongresie Światowego Stowarzyszenia na Rzecz Zdrowia Seksualnego (październik 2019, Meksyk). Temat Kongresu „Budowanie mostów w zdrowiu seksualnym i prawach” sformułowano tak, aby przypomnieć, że w staraniach o poprawę ogólnego stanu zdrowia ludzi nie można zapomnieć o zdrowiu seksualnym i respektowaniu praw człowieka również w tej sferze życia, w tym o prawie do bliskości i odczuwania przyjemności wynikającej z kontaktów seksualnych.
Wszystkie rozdziały raportu zakończone są krótkimi podsumowaniami, które zostały zebrane na końcu i zaprezentowane w języku angielskim jako executive summary. W podsumowaniach powtórzono główne wskaźniki, wskazano na kluczowe współczesne problemy oraz ważne tendencje zmian. Odrębne rekomendacje dotyczą kierunków dalszych analiz. Planowany jest, korespondujący z obecnym, kolejny raport dotyczący seksualności Polek i Polaków po 50. roku życia oraz seria artykułów specjalistycznych. Odrębnego opracowania wymagają tematy poruszone w kwestionariuszu badania ankietowego, a pominięte w tym raporcie, jak na przykład przemoc w relacjach seksualnych czy płatny seks. Odchodząc od konwencji raportu zdrowia publicznego, w kolejnych artykułach będzie można szerzej nakreślić teoretyczne podstawy badań, omówić szczegółowo wąskie zagadnienia, odpowiedzieć na pytania, które pojawiły się w trakcie dotychczasowych analiz oraz szerzej przeanalizować uzyskane wyniki.
PODZIĘKOWANIA
Badanie, które prezentuję, zostało zrealizowane w 2017 roku przez firmę badawczą IQS. Dziękuję Pani Katarzynie Furman-Kwiatkowskiej i Pani Beacie Durce za zaangażowanie przy realizacji projektu, tym bardziej że współpracuję z Paniami od dawna – brały bowiem udział w poprzednich edycjach tego badania realizowanych przez firmę TNS OBOP.
Wyrażam swoją wdzięczność firmie farmaceutycznej Polpharma za sfinansowanie grantu na realizację projektu badawczego w 2017 roku w ramach Ogólnopolskiego Programu Zdrowia Seksualnego.
Dziękuję szczególnie Pani dr hab. n. o zdr. Joannie Mazur prof. ucz. za konstruktywną współpracę i zaangażowanie w opracowaniu analiz statystycznych, Panu dr. hab. Krzysztofowi Wążowi prof. ucz. za życzliwe zainteresowanie na różnych etapach realizacji projektu badawczego oraz mojemu współpracownikowi Panu Maciejowi Białorudzkiemu za wsparcie w pracowitym okresie powstawania tej publikacji.
Wyrazy wdzięczności kieruję także do redaktor Elżbiety Błuszkowskiej za współpracę przy wydaniu tej książki.
II
Tło demograficzne i zdrowotne
Wskaźniki demograficzne
Jako tło do dalszych analiz przedstawione zostaną przemiany sytuacji demograficznej i zdrowotnej społeczeństwa w okresie objętym badaniami nad seksualnością Polek i Polaków z akcentem położonym na te same punkty czasowe2.
W
Badania te zostały przeprowadzone pięciokrotnie w latach 1997–2017.
