style="font-size:15px;"> Tabela 5. Osoby, u których występują długotrwałe problemy zdrowotne, według GUS 2014 (%)
Wykazano również, że do 49. roku życia znacząco wzrasta odsetek osób z długotrwałymi problemami zdrowotnymi, chociaż nie jest on tak wysoki, jak po 50. roku życia (tabela 5). Odsetek osób z długotrwałymi problemami zdrowotnymi jest ponadto we wszystkich grupach wieku większy wśród kobiet niż wśród mężczyzn.
Niektóre obszary tematyczne pokrywają się w badaniach Stanu Zdrowia Ludności GUS z 2014 roku i w Badaniach nad Seksualnością Polaków z 2017 roku. Przykładem tego są badania profilaktyczne (tabela 6). W obu kwestionariuszach uwzględniono swoiste dla kobiet i mężczyzn elementy profilaktyki nowotworowej (np. badania cytologiczne, badania prostaty).
Tabela 6. Wykonywanie wybranych badań profilaktycznych, według GUS 2014 (%)
W badaniu GUS zwrócono większą uwagę na profilaktykę chorób sercowo–naczyniowych, podczas gdy w niniejszym raporcie więcej miejsca zajmuje profilaktyka HIV/AIDS. Wyniki wskazują na małą popularność w trzeciej dekadzie życia szczepień ochronnych i brak nawyku wykonywania badań profilaktycznych.
Z Badania Stanu Zdrowia Ludności można też wnioskować na temat stosowania używek przez osoby dorosłe w wieku poniżej 50. roku życia. Palenie tytoniu oraz nadużywanie alkoholu ma szereg negatywnych skutków zdrowotnych i społecznych. Jak zaznaczono wcześniej, nadużywanie alkoholu jest często powodem rozpadu małżeństw. Papierosy pali codziennie 31,0% mężczyzn oraz 18,0% kobiet w wieku 20–49 lat. Odsetek pijących alkohol co najmniej jeden raz w tygodniu wynosi u obu płci odpowiednio 33,7% oraz 12,5% w tej grupie wieku. Oznacza to, że w całej grupie osób w wieku 20–49 lat regularnie pali papierosy co czwarta osoba (24,6%), a niewiele mniejszy odsetek, bo co piąta osoba (22,7%), regularnie pije alkohol. Najczęściej tego typu zachowania podejmowały osoby w wieku 30–39 lat (tabela 7).
Tabela 7. Palenie tytoniu i picie alkoholu przez osoby w wieku 20–49 lat według płci i wieku, według GUS 2014 (%)
Poważne konsekwencje zdrowotne może mieć też niedostatek zachowań prozdrowotnych, w tym niski poziom lub brak aktywności fizycznej. Wśród respondentów badania GUS z 2014 roku jedynie 27,8% osób w wieku 20–49 lat uprawiało sport. Odsetek ten dramatycznie maleje w kolejnych dekadach życia od 37,2% osób w wieku 20–29 lat do 19,3% osób w wieku 40–49 lat. Równocześnie średni czas przeznaczany w tygodniu na uprawianie sportu zmniejsza się z dwóch godzin do pół godziny (odpowiednio 61,7 ± 132,1 minut w trzeciej dekadzie życia oraz 29,2 ± 92,2 minut w piątej dekadzie życia). Konsekwencją tego jest rosnący odsetek osób z nadmierną masą ciała (BMI > 25 kg/m2). W całej grupie 20–40 lat wynosił on 44,5%, a w kolejnych dekadach odpowiednio 28,6%, 46,9% oraz 56,9%.
Przykłady innych badań na temat zdrowia reprodukcyjnego
Tematy związane ze zdrowiem reprodukcyjnym i życiem seksualnym od lat włączane są do wieloaspektowych sondaży na temat stanu zdrowia. Należy jednak wspomnieć o inicjatywach zorientowanych ściśle na tę tematykę. Przykładem może tu być badanie 20 tysięcy kobiet, średnio w wieku 27,7 roku, które dotyczyło między innymi ich wiedzy na temat cyklu menstruacyjnego, korzystania z opieki ginekologicznej oraz stosowania antykoncepcji11.
W ramach Narodowego Programu Zdrowia finansowany jest wieloletni projekt badawczy „Dwa Serca”, zaplanowany na lata 2016–2020. Są to badania na temat żywienia i aktywności fizycznej kobiet ciężarnych oraz ich wiedzy w tym zakresie. Projekt pomoże ocenić wpływ odżywiania się i aktywności fizycznej kobiet na przebieg ciąży i rozwój dziecka. W toku opracowania wyników pilotażowych skoncentrowano się na wiedzy kobiet na temat żywienia w ciąży (składniki odżywcze, wielkość porcji) i optymalnego przyrostu masy ciała, oceniając zarazem jakość zbudowanych narzędzi badawczych (kwestionariuszy)12.
Różne organizacje podejmowały ponadto w ciągu ostatnich kilkunastu lat inicjatywy publikowania raportów o zdrowiu kobiet i mężczyzn, akcentując zagadnienia zdrowia reprodukcyjnego. Przykładem tego jest opracowany i wydany w 2007 roku ze środków UNFPA, UNDP oraz Ministerstwa Zdrowia raport o kobietach w wieku 15–49 lat pod redakcją prof. Tomasza Niemca13. Raporty o zdrowiu Polaków wydaje też Medicover, koncentrując się na grupie w wieku produkcyjnym i szacując koszty ekonomiczne problemów zdrowotnych14.
Zdrowie seksualne a zdrowie publiczne
Na koniec tej wstępnej części, stanowiącej tło badań własnych, warto zwrócić uwagę na szerszy kontekst prowadzonych badań. Po pierwsze należy zastanowić się, w jakim stopniu zdrowie seksualne może wpływać na ogólny stan zdrowia człowieka. Po drugie warto prześledzić główne dokumenty strategiczne w obszarze zdrowia seksualnego. Po trzecie powstaje pytanie, które z dotychczas realizowanych programów interwencyjnych okazały się skuteczne i jaki mógłby być idealny system zbierania danych wspomagających inicjowanie i ewaluację dobrych programów interwencyjnych.
Holistyczna koncepcja zdrowia człowieka jest już ogólnie znana i akceptowana15. Podstawowe wymiary zdrowia obejmują zdrowie fizyczne, psychiczne (w znaczeniu emocjonalnym i poznawczym) oraz społeczne. W wielu opracowaniach wymieniane są również inne wymiary, w tym szczególnie zdrowie duchowe, ale też właśnie seksualne. Zdrowie seksualne, według definicji WHO, to zespół biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości. Zwraca się także uwagę na wolność od przymusu, ochronę przed przemocą i zdobycie umiejętności odpowiedniego rozwiązywania problemów. Z seksualnością człowieka jest też związane zdrowie reprodukcyjne. Kobiety i mężczyźni mają prawo do informacji, dostępu do bezpiecznych, skutecznych i akceptowanych metod regulacji płodności oraz do opieki zdrowotnej związanej z ciążą i porodem.
W historii ostatnich kilkudziesięciu lat dotyczącej ewolucji poglądów na temat seksualności człowieka można wskazać wiele punktów przełomowych odnoszących się do kolejnych działań podejmowanych przez WHO, na przykład:
● pierwszy raport opublikowany po spotkaniu ekspertów w Genewie w 1974 roku16;
● Międzynarodową Konferencję Ludnościową w Kairze w 1994 roku, która zwróciła uwagę na liczne problemy związane ze zdrowiem reprodukcyjnym17;
● pierwszą kompleksową definicję zdrowia seksualnego podaną przez WHO w 2002 roku oraz strategię dotyczącą zdrowia reprodukcyjnego opublikowaną dwa lata później18;
● opublikowanie przez WHO w 2010 roku ram pojęciowych dla rozwoju programów zdrowia seksualnego, a następnie w 2015 roku raportu łączącego zdrowie seksualne z przestrzeganiem praw człowieka – „Sexual health, human rights and the law”;
● wydanie przez WHO w 2017 roku raportu – „Sexual health and its linkages to reproductive health: an operational approach”, będącego rewizją wcześniejszych dokumentów.
W
Warzecha, D., Szymusik, I., Pietrzak, B., Kosinska-Kaczynska, K., Sierdzinski, J., Sochacki-Wojcicka, N., Wielgos, M. (2019). Sex education in Poland – a cross-sectional study evaluating over twenty thousand polish women’s knowledge of reproductive health issues and contraceptive methods.
Mierzejewska, E., Honorato-Rzeszewicz, T., Świątkowska, D., Jurczak-Czaplicka, M., Maciejewski, T., Fijałkowska, A., Szulc-Kamińska, J., Czach, A., Nałecz, H., Szostak-Węgierek, D., Szamotulska, K. (2020). Evaluation of questionnaire as an instrument to measure the level of nutritional and weight gain knowledge in pregnant women in Poland. A pilot study.
Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15–49 lat (2006). Pobrane z: http://unic.un.org.pl/dokumenty/raport_unfpa.pdf [dostęp: 14.01.2020].
Raport: Praca. Zdrowie. Ekonomia. Perspektywa 2012–2016. Pobrane z: https://prowly-uploads.s3.amazonaws.com/uploads/landing_page_image/image/73985/RAPORT_Praca.Zdrowie.Ekonomia._Perspektywa_2012_2016.pdf [dostęp: 14.01.2020].
Woynarowska, B. (red.). (2017). Edukacja zdrowotna, Warszawa: PWN.
Education and treatment in human sexuality: the training of health professionals, report of a WHO meeting [held in Geneva from 6 to 12 February 1974]. Pobrano z: https://apps.who.int/iris/handle/10665/38247 [dostęp: 14.01.2020].
Report of the International Conference on Population and Development (Cairo, 5–13 September 1994). (1994). New York: United Nations. Pobrano z: https://www.un.org/en/development/desa/population/events/pdf/expert/27/SupportingDocuments/A_CONF.171_13_Rev.1.pdf [dostęp: 14.01.2020].
Reproductive health strategy to accelerate progress towards the attainment of international development goals and targets. Global strategy adopted by the 57th World Health Assembly. (2004). Geneva: World Health Organization.
