z pływania, kiedy na morzu szaleje sztorm. W przypadkach ekstremalnych lęk pomaga nam unikać sytuacji zagrażających naszemu życiu. W okolicznościach mniej skrajnych mobilizuje nas do przygotowania się na niebezpieczeństwo grożące czemuś, na czym nam zależy. Na przykład skłania nas, byśmy zawczasu zaczęli się przygotowywać do prezentacji, w której chcemy dobrze wypaść, albo byśmy sprawdzili, gdzie się znajduje członek rodziny, który już od godziny powinien być w domu. Lęk odgrywa w naszym życiu bardzo ważną rolę i naszym celem bynajmniej nie jest całkowite wyeliminowanie tej emocji. Chodzi raczej o to, byśmy nauczyli się odróżniać sytuacje, w których lęk jest pomocny, od sytuacji, w których nam szkodzi.
Lęk staje się problemem, gdy zachodzi przynajmniej jedna z następujących przesłanek: (1) lęk nie pozwala nam normalnie funkcjonować, (2) lęk powoduje dystres1 niewspółmierny do sytuacji. Weźmy przykład Julii. Czasami lęk jest całkiem pomocny, ponieważ mobilizuje ją do wytężonej pracy, dzięki czemu kobieta zdąża zrobić wszystko na czas, jest produktywna i utrzymuje zatrudnienie. Ale kiedy lęk staje się zbyt intensywny, Julia zostaje w biurze po godzinach, ponieważ chce wszystko zrobić perfekcyjnie; ma trudności z koncentracją i podejmowaniem decyzji, co prowadzi do nieostrożności i skutkuje błędami; ma także problemy ze snem, gdyż nocą martwi się tym, co ma do zrobienia następnego dnia. A wszystko to dzieje się kosztem jej życia towarzyskiego. Lęk u Julii przestaje być adaptacyjny, lecz staje się problemowy, ponieważ ostatecznie uniemożliwia jej robienie tego, co dla niej ważne (spotykanie się z przyjaciółmi), i negatywnie wpływa na jakość jej pracy.
Z kolei Zofię lęk o dzieci prowokuje do zachowań typowych dla troskliwej i uważnej matki. Kiedy jednak jej starszy syn, który studiuje w innym mieście, nie odpowiada przez kilka godzin na esemesa, kobieta zaczyna sobie wyobrażać, że wydarzyło się coś strasznego. Wówczas wysyła do syna coraz więcej wiadomości, przez co ten się irytuje. Reakcja lękowa Zofii stanowi problem, ponieważ wywołuje dystres niewspółmierny do sytuacji i prowokuje napięcia w relacji z synem.
Formularz 4 zawiera kilka obszarów, w których lęk najczęściej powoduje problemy lub prowadzi do silnego dystresu. Zastanów się przez chwilę, w jaki sposób ta emocja przyczynia się do problemów w twoim życiu, a następnie wypełnij ów formularz.
Praca i nauka
__________
__________
Rodzina
__________
__________
Życie towarzyskie
__________
__________
Zdrowie
__________
__________
Inne
__________
__________
Zaburzenie lękowe uogólnione (lub zespół lęku uogólnionego) jest to jedno z zaburzeń lękowych z taką kombinacją objawów, która się składa na jedną z najpowszechniejszych form lęku stanowiącego problem. Kryteria diagnostyczne są oczywiście bardziej szczegółowe, ale dla naszych celów wystarczą dwa kluczowe:
1. nadmierne martwienie się, które jest trudne do kontrolowania;
2. duże napięcie fizyczne.
Zacznijmy od zamartwiania się. Jest to niepożądana reakcja myślowa na potencjalny problem. Kiedy się martwimy, mamy skłonność do skupiania się na ewentualnych negatywnych rezultatach lub na tym, co może pójść nie tak, jak sobie tego życzymy. Myślimy również o tym, co powinniśmy zrobić w danej sytuacji, ale w rzeczywistości nie robimy nic ani nie próbujemy znaleźć rozwiązania. Zamartwianie się przypomina zacinającą się płytę – w naszej głowie krążą wciąż te same myśli i w ogóle nie posuwamy się naprzód. Osobom dotkniętym zaburzeniem lękowym uogólnionym bardzo trudno jest kontrolować skłonność do zamartwiania się; gdy pełne niepokoju myśli już się pojawią, właściwie nie da się ich powstrzymać. Nierzadko się zdarza, że myśli te wręcz eskalują. Początkowe rozważania na temat względnie niezbyt negatywnych skutków przybierają potem postać coraz poważniejszych zmartwień, które z kolei zaczynają przybierać kształt bardzo realnych możliwości. Bardzo często słyszymy od klientów, że doświadczają gonitwy myśli lub że nie potrafią się odciąć od swoich myśli.
Kolejną formą niepokoju jest tak zwane ruminowanie, czyli ciągłe wracanie myślami do czegoś negatywnego, co zdarzyło się w przeszłości. Różnica między zamartwianiem się a ruminowaniem polega na tym, że to pierwsze zawsze dotyczy przyszłości. Oba zjawiska często idą ze sobą w parze – wracanie myślami do jakiegoś błędu z przeszłości wywołuje obawy, że popełni się ten sam błąd w przyszłości – i oba są bezproduktywne.
Drugim kluczowym objawem zaburzenia lękowego uogólnionego jest duże napięcie fizyczne. Najczęściej przejawia się ono w postaci napięcia mięśni i bólu głowy, ale może także prowadzić do nieprzyjemnych doznań żołądkowo-jelitowych, nudności, zmęczenia, bólów mięśni i niepokoju ruchowego. Gdy ciało jest bez przerwy napięte, wówczas pojawiają się także kłopoty ze snem, z koncentracją i podejmowaniem decyzji, jak również nerwowość, drażliwość i poczucie bycia na granicy wytrzymałości. Niekiedy objawy te wyraźnie zbiegają się z okresami nasilonego lęku, na przykład mdłości i kłopoty z koncentracją pojawiają się tuż przed wygłoszeniem ważnej prezentacji. Ale wiele z tych symptomów stanowi rezultat narastającego napięcia wywołanego przewlekłym stresem i zamartwianiem się.
Czy zatem cierpisz na zaburzenie lękowe uogólnione? Ostatecznej odpowiedzi na to pytanie powinien udzielić specjalista od zdrowia psychicznego po zebraniu wywiadu klinicznego. Jeśli jednak zamartwianie się i duże napięcie fizyczne są stale obecne w twoim życiu, to być może owo zaburzenie występuje u ciebie. W rzeczywistości najważniejsze jest nie to, czy spełniasz kryteria diagnostyczne zaburzenia lękowego uogólnionego, ale wskazane przez ciebie w formularzu 4 problemy i dystres, jakie lęk wywołuje w twoim życiu. Jeżeli nadmierne martwienie się i napięcie fizyczne uniemożliwiają ci normalne funkcjonowanie, to koniecznie coś z tym zrób. Przede wszystkim czytaj dalej!
Dowiadując się więcej na temat lęku, ludzie najczęściej pytają: „Skąd się u mnie wziął taki problem?”. Zapewne znasz wiele osób, które nigdy niczym się nie przejmują, a jeśli nawet czymś od czasu do czasu się martwią, to nigdy nie urasta to do rangi dużego problemu. Co zatem sprawia, że z tobą jest inaczej? Wyjaśnienie tej kwestii ułatwia poniższy wzór:
Przez podatność rozumiemy wiele różnych czynników biologicznych, rozwojowych i osobowościowych, które czynią osobę bardziej podatną na doświadczanie silnego lęku. Same w sobie nie stanowią one problemu, ale w pewnych warunkach przyczyniają się do wzrostu ryzyka odczuwania nadmiernego lęku. Poniżej zamieszczamy listę najczęstszych czynników tego typu. Zapoznaj się z nią i zaznacz
Negatywny stres związany z odczuwaniem bólu, smutku lub lęku (przyp. red.).
