style="font-size:15px;"> Üçüncüsü aşamada, Kosova’da kabare tiyatrosu geleneğinden söz etmek gerekmektedir. Bu tarzın başarılı temsilcisi Agim Rıfat Yeşeren’dir. Kendisi aynı zamanda Yeşeren Kabare Tiyatrosu’nun hem sahibi hem kurucusudur.
Kabare tiyatrosu hem modern bir tarzdır hem de kısıtlı sahneleme imkanları çerçevesinde tiyatro geleneğinin devamına imkan vermektedir. Kosova şartları Türk azınlığı açısından düşünüldüğünde, küçük bütçeli, sınırlı imkanlar dahilinde kaliteli oyunların oynanabilmesi için tek perdelik oyunlar gibi kabare tiyatrosu da önemli bir açılım sağlayabilmektedir.
Agim Rifat’ın tiyatro oyunları hem teknik hem de içerik açısından son dönem Kosova tiyatro edebiyatının iyi örnekleri arasında anılmalıdır. Eşek Muhabbeti (2000); Payton Feneri I (2001); Payton Feneri (2002); Doktor Palyaço (2004) ve Fosforlu Antibiyotik (2007) kabare tiyatrosu tarzında kaleme alınmışlardır.
Burada bizim konu ettiğimiz Kosova’da tiyatro edebiyatıdır. Tiyatro bir bütün olarak ele alındığı zaman, bu geleneğin daha zengin olduğu anlaşılmaktadır. Telif, tercüme, uyarlama, parodi, resitaller, hicivli şarkılar, kısa betikler … şeklinde daha pek çok oyunun Kosova’da sahnelendiği dikkati çekmektedir. Özellikle Doğru Yol Derneğinin, Aziz Buş, Zekir Sipahi, Nafiz Gürcüali, Ethem Kazaz, Yeşeren Kabare gibi bireysel toplulukların oyun ve faaliyetleri başlı başına bir inceleme konusunu oluşturmaktadır.
2.4. ELEŞTİRİ
Kosova’da Türk edebiyatı üzerine yapılan eleştiri kitapları sanırız ki iki grupta incelenebilir: Birincisi, akademik eleştiri geleneği, ikincisi ise Kosova’da ki Türk edebiyatı konusunda tanıtım, değerlendirme yazıları. Yine bu iki ana başlığı kendi içlerinde üç alt başlığa da ayırmak mümkündür. Kosova’da yazılan ve yayınlanan eleştiri yazıları, Türkiye’de yazılan ve yayınlanan eleştiri yazıları ile Eski Yugoslavya toprakları ile diğer yabancı ülkelerde yazılan ve yayınlanan eleştiri yazıları. Eski Yugoslavya toprakları ile diğer yabancı ülkelerde yazılan ve yayınlanan eleştiri yazıları, alanımız dışında yer aldığından bu çalışmanın kapsamı dışarısında bırakılmıştır. Bu dilleri bilen akademisyenler tarafından yapılacak çalışmalarda bu konunun aydınlanacağı, ilginç sonuçlara varılacağı konusunda kuşkumuz yoktur. Çünkü gerek yazarları gerekse şairlerin değinilerinde kendi eserlerinin yabancı dillere çevirdiği, yurt dışında ödüller alındığı yolunda bilgiler bulunmaktadır.
1. Kosova Türk Edebiyatı Konusunda Akademik Eleştiri Geleneği
Kosova Türk edebiyatı alanında akademik eleştiri geleneği, Süreyya Yusuf ve Prof. Dr. Nimetullah Hafız ile başlamaktadır. Her iki yazarımız, aynı zamanda Kosova çağdaş Türk edebiyatının başlangıcında kurmaca alanında yazdıkları eserler ile birer öncü oldukları burada hatırlatılmalıdır.
Süreyya Yusuf, daha çok dil alanında çalışmalarda bulunmuş bir akademisyenimizdir. Dilimiz ve Biz (1972) ile Dil Çalışmaları (1984), yazarın Türk dili üzerinde yaptığı incelemelerden oluşmaktadır. Kendisinin doktora tezi Priştine ağzı üzerinedir. Diğer bir çalışması, Yugoslavya Türk Şiiri (1976) adlı antolojidir. Bu antoloji, Eski Yugoslavya’da yaşayan şairlerin kısa hayatları ve ardından onların eserlerinden seçmeleri içermektedir. Alanında ilk olması, derli toplu ve planlı bir çalışma olması yazarın araştırmacı titizliğini göstermektedir.
Nimetullah Hafız, akademik birikimi olan ve Kosova’da üniversite düzeyinde dersler veren önemli bir eleştirmenimizdir. Bölgede akademik eleştiri geleneğinin oluşumunda katkıları büyüktür. Daha ziyade çalışmaları, halk edebiyatı ve dil üzerinde yoğunlaşmaktadır. Çağdaş edebiyat dışında yapılmış çalışmaların tam listesi burada verilemeyecektir. Çağdaş edebiyat söz konusu olduğunda en önemli çalışmaları –kitap olanlar seçilmiştir-şöyle sıralanabilir. Yugoslavya Türk Şiirinde Atatürk (1983), Yugoslavya Türk Edebiyatında Devrim Şiirleri (1984), Yugoslavya Türk Halkı Şiirinde Tito (1985), Yugoslavya’da Çağdaş Türk Edebiyatı Antolojisi I, II ve III (1989).
Tacida Hafız, Priştine Üniversitesi, Türk Dili ve edebiyatı Bölümü öğretim üyelerindendir. Türkçe ve Sırp-Hırvat dilinde pek çok çalışmaya imza atan akademisyen, Kosova’daki divan edebiyatı ve halk edebiyatı ile karşılaştırmalı edebiyat konularında inceleme ve araştırmalar yapmıştır. Hacı Ömer Lütfi (Eserlerinden Seçmeler) (1992) üzerine yaptığı çalışmalar, Kosova’da çağdaş edebiyatın başlangıç dönemini aydınlatması açısından önemlidir. Hacı Ömer Lütfi, Osmanlı İmparatorluğu’nun yetiştirdiği son kuşak sanatçılardandır.
İrfan Morina, Priştine Üniversitesi öğretim üyelerindendir. Priştineli Mesihi (Hayatı Sanatı ve Eserleri) (1987), hazırladığı tezin, kitaplaşmış halidir. İrfan Morino, halk edebiyatı ve dil alanları üzerinde çalışmalarını yoğunlaştırmış, Kosova’daki çağdaş Türk edebiyatı üzerine değerlendirme ve incelemeleri geri planda kalmıştır.
Ethem Baymak (1988), Kosova’daki çağdaş Türk edebiyatı üzerine kitap boyutunda iki çalışma kazandırmıştır. Bunlar, Naim Şaban (Yaşamı-Sanatı-Yapıtları) (1988) ve Süreyya Yusuf (Yaşamı Sanatı Yapıtları) (1988) adlarındaki monografik incelemelerdir. Ethem Baymak daha sonra Balkan Türk şiiri üzerine yaptığı incelemeleri tuna akar serin serin (1999) adlı kitabında bir araya getirmiştir.
Güven Kaya, akademik kariyerini Türkiye’de tamamlamış bir araştırmacımızdır. Kendisi, Boğaziçi Üniversitesinde öğretim görevlisi olarak bir süre çalıştıktan sonra 1996 yılında, Kocaeli Üniversitesi’ne öğretim üyesi olarak geçmiştir. Akademik kariyerinde bir süre, Priştine Üniversitesi’nde çalışmalarına devam eden Güven Kaya, Kosova edebiyatı üzerine dikkate değer incelemelerde bulunmuştur. Onun çalışmalarının yapıldığı dönem, Kosova henüz Yugoslavya toprakları sınırları içerisinde olduğundan, kitaplarında Mekedon ve Kosova edebiyatı bir arada değerlendirilmiştir. Yugoslavya Türk Halkı Yazınına Gerçekçi Bir Bakış (1986), akademisyenin Kosova’da bulunduğu yılların bir ürünüdür. Çağdaş Türk edebiyatı örneklerini, toplumcu gerçekçilik bakış açısından tahlil eden eserde kimi örneklerin kuram ile tam örtüşmediğini yazar da dile getirmektedir. Yugoslavya Türk Halkı Edebiyatı (1993), yazarın ikinci çalışmasıdır. Çalışma, Yugoslavya çağdaş Türk edebiyatı üzerine yapılmış analitik bir değerlendirmeyi içermektedir.
Kosova’da yaşayan Türkçe edebiyat üzerine Türkiye’de yazılmış akademik çalışmalara gelindiği zaman, Prof. Dr. Mustafa İsen’in çalışmaları burada anılmalıdır. Prof. Dr. Mustafa İsen’in asıl çalışma alanının eski Türk edebiyatı olması, akademisyenin çalışmalarını o alana kaydırmıştır. Kosovalı divan şairleri, Priştine ve Prizrenli şairler, Aşık Çelebi kendisinin değerlendirme yaptığı konular arasında yer almaktadır. Ötelerden Bir Ses (1997), bu alanda yaptığı kimi incelemeleri içermektedir. Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi (1997), adlı ansiklopedik kitapta da, değerlendirmeleri bu yolda olmuştur. Yine bu kitap kapsamı içerisinde Makedon ve Yugoslavya Türk edebiyatı üzerine Suat Engüllü’nün
