хіба, можа, ён зноў дадому ўцёк! Апошняя думка пачала браць верх у Міхалкавай галаве.
Па той бок агароджы, направа ад брамы, расло некалькі старых дубоў. Шэпчучыся, дзве цёмныя постаці адышліся пад гэтыя дубы. Частакол даходзіў да самых дубоў. Міхалка анямеў пры частаколе. Скуратовіч шаптаў:
– Табе лепш не ісці ў дом, не будзь такі смелы. Нашто рызыкаваць?!
– Мяне не пыталі? – запытаў Толік.
– He, ты ж у арміі.
– Развёрсткі не дамагаюцца?
– Няхай хіба за горла павесяць. Я згарэў датла і каб яшчэ зноў развёрстку!
«Уцёк з арміі, – думаў Міхалка – Ён жа і раней уцякаў з арміі. Усё было так проста. Уцёк, а бацька пайшоў з ім пабачыцца». Міхалкам ужо апаноўвала расчараванне. Раптам у яго з’явілася новая думка: «Ніхто не ведае, што ён уцёк з арміі, а я адзін ведаю. Пачакай жа ты!» Свядомасць гэтага пачала ператварацца ў нянавісць. Ён адарваўся ад частаколу і пайшоў проста да кухонных сянец. «Добра было б, каб мяне ўбачылі», – думаў ён. Дайшоўшы да сярэдзіны двара, ён сумысля моцна пабег, і яго заўважылі. Ён чуў, як Скуратовіч скамандаваў сабаку, ціха, каб мала каму і чуваць было:
– Кусі!
Сабака гэцнуў цераз частакол, кінуўся на Міхалку і хапіў яго лапамі за плечы; стаяў на задніх лапах і быў вышэйшы за Міхалку. Замест таго каб ірвануць зубамі, сабака аблізаў яму твар.
– Ах ты, Лыска, каб ты здох, – палашчыў Міхалка сабаку рукой па галаве.
Сабака віляў хвастом.
– Міхалка, ты? – гукнуў Скуратовіч.
Але Міхалка быў ужо ў кухні на сваёй пасцелі. Толік шаптаў бацьку: – Я гэтага гадзюка зараз прыбяру зусім. Толькі каб неўзаметку было.
Скуратовіч паціснуў плячыма.
Назаўтра Скуратовіч дапытваў Міхалку, ці гэта ён хадзіў уночы па двары, але дапытацца не мог: Міхалка не прызнаваўся, Міхалка пачаў баяцца і Скуратовіча і яго хутара. Ён адпрасіўся ў старога Скуратовіча на дзень дадому. Скуратовіч доўга не пускаў, але ўсё ж не мог даць рады Міхалкавай упартасці.
Гэтая дзіцячая душа была змучана і разарвана на часткі ўсім тым, што навісла над ёю. Тут бы трэба было мець і больш год, і цвярдзейшую натуру, і здаровую руку, у кожным разе на Скуратовічаву, якая накіравала б гэту душу куды трэба. Натура тады б ішла напралом.
На схіле сонца з паўдня ён быў дома. Можна сказаць, што толькі цяпер ён як мае быць адчуў, што такое чалавечае – не жыццё, а існаванне. Гэта тым больш страсянула яго, што перад ім быў яго бацька. У гэтыя часы невыразныя, несфармуляваныя адчуванні гэтага дзіцяці можна было б сфармуляваць так: «Круціцца бязлітасная і халодная штука. Яна бяздушная. I ўсё, што трапляе пад яе, яна душыць і крышыць. Пад гэтую машыну трапіў бацька».
– Тата, – сказаў Міхалка, падыходзячы да бацькі.
– Міхалка, ты прыйшоў… – бацька не мог далей гаварыць.
Ён
