Polscy pisarze wobec faszyzmu. Paweł Maurycy Sobczak

64

Por. B. Dorosz, Księga gości Jana Lechonia, Warszawa 1999.

65

J. Iwaszkiewicz, op. cit., s. 14.

66

I. Krzywicka, Wyznania gorszycielki, Warszawa 1992, s. 332.

67

F. Topolski, Pan Hrabia (portret Antoniego Sobańskiego), „Wiadomości Literackie” 1934, nr 18, s. 5.

68

Choć nie wszyscy badacze tej historii mają taką świadomość – próżno bowiem szukać biogramu Antoniego Sobańskiego choćby w Słowniku pisarzy polskich (red. A. Latusek, Kraków 2003), na potrzeby którego hasła dotyczące międzywojnia przygotował Maciej Urbanowski. Cennym źródłem jest natomiast Polski Słownik Biograficzny (t. 39, Warszawa−Kraków 1999–2000, s. 421–422. Biogram Antoniego Sobańskiego opracowali Andrzej Biernacki i Anna Augustyniak).

69

Oprócz wspomnianej współpracy z „Timesem” Sobański udzielał się głównie na łamach „Wiadomości Literackich” – publikował reportaże oraz korespondencje z Niemiec, Anglii i Stanów Zjednoczonych, pisał artykuły (cykl Notatki outsidera), pojawił się także w gronie jurorów podczas organizowanego przez tygodnik nietypowego konkursu dla czytelników (konkurs na „najładniejsze wspomnienie związane ze staroświeckim sklepem E. Wedla w Warszawie przy ul. Szpitalnej 8”, w skład jury weszli Maria Kuncewiczowa, Antoni Sobański i Julian Tuwim. Por. „Wiadomości Literackie” 1937, nr 36, s. 3). Po wybuchu wojny współpracował (aż do śmierci w 1941 roku) z emigracyjnymi „Wiadomościami Polskimi”.

70

Cyt.: K. Tomasik, Barwna postać międzywojnia. O Antonim Sobańskim, [w:] idem, Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Warszawa 2008, s. 66.

71

Część z tych wyjazdów związana była z gruźlicą płuc, na którą cierpiał Sobański. W drugiej połowie lat trzydziestych kilkakrotnie spędzał zimowe miesiące w sanatoriach położonych we francuskich lub szwajcarskich Alpach).

72

Anna Augustyniak (Hrabia, literat, dandys, s. 75) przytacza fragment listu, który w lutym 1941 roku przebywający w Londynie Sobański otrzymał z Kalkuty: „Zastanawiam się, czy kiedykolwiek znajdę się w takim punkcie na Ziemi, gdzie nikt Ciebie nie zna?”.

73

W latach trzydziestych relacje zagraniczne o charakterze głównie politycznym często gościły na łamach „Wiadomości Literackich”. Wśród najważniejszych tego rodzaju tekstów zamieszczonych w tygodniku redaktora Grydzewskiego wymienić wypada Moją podróż do Moskwy Antoniego Słonimskiego, Wzdłuż i wszerz ZSRR Aleksandra Janty-Połczyńskiego, Listy z Niemiec i Listy z Nowego Wschodu Stefanii Zahorskiej, wreszcie W czerwonej Hiszpanii Ksawerego Pruszyńskiego. Ważnym gestem była także publikacja w 1937 roku głośnego Powrotu z ZSRR uzupełnionego André Gide’a w przekładzie Haliny Sztompkowej.

74

Cyt.: T. Szarota, Wstęp, [w:] A. Sobański, Cywil w Berlinie, Warszawa 2006, s. 17–18.

75

A. Sobański, Cywil w Berlinie, Warszawa 2006, s. 28. Dalsze cytaty z tej książki opatrzone będą skrótem CwB.

76

Postawa Sobańskiego wpisuje się w skamandrycki okcydentalizm przełomu lat 20. i 30. Jego przejawami były między innymi: założenie czasopisma „Pologne Litteraire” (przeznaczonego dla czytelnika zachodniego i przekonującego go o więzi kultury polskiej z Zachodem), działalność w polskim oddziale PEN-Clubu (zatem udział w kreowaniu wizji Polski jako granicy Zachodu), sympatia dla idei paneuropejskich oraz intelektualne mody na romanizm i germanizm. Ogólnym celem tych zabiegów była „próba wpisania polskiej literatury w świadomość odbiorcy europejskiego” (E. Kuźma, Mit Orientu i kultury Zachodu w literaturze XIX i XX wieku, Szczecin 1980, s. 255).

77

Por. obszerną wypowiedź Antoniego Sobańskiego w dyskusji Pisarze polscy o kwestii żydowskiej, odbywającej się na łamach „Wiadomości Literackich” (A. Sobański, Kwestii żydowskiej – nie ma, „Wiadomości Literackie” 1937, nr 36, s. 3). Głos w tej dyskusji zabrali między innymi Aleksander Świętochowski, Manfred Kridl, Karol Wiktor Zawodziński, Paweł Hulka-Laskowski, Ksawery Pruszyński, Emil Zegadłowicz, Józef Łobodowski, Henryk Dembiński i Andrzej Stawar. Składającą się łącznie z trzynastu wypowiedzi debatę omawia Małgorzata Szpakowska, „Wiadomości Literackie” prawie dla wszystkich, Warszawa 2012, s. 241–253.

78

Sobański posługuje się zazwyczaj terminem „Niemcy hitlerowskie”. Nazwy „Rzesza” używa raczej w kontekście administracyjnym, aby odróżnić zjednoczone państwo i jego urzędy od tracących autonomię regionów. Nie akceptuje natomiast popularnego ówcześnie pojęcia „Hitleria”, gdyż – jak wyjaśnia – „daje ono zgoła fałszywe mniemanie, jakoby sam Hitler rządził krajem” (Niemcy hitlerowskie po roku. Od specjalnego wysłannika „Wiadomości Literackich”, [w:] idem, Cywil w Berlinie, Warszawa 2006, s. 147. Dalsze cytaty z tego tekstu opatrzone będą skrótem (Nh).

79

Przywoływana jako kontekst interpretacyjny utworu Sobańskiego Moja podróż do Rosji Antoniego Słonimskiego stanowi chyba najbardziej znaczący literacko zapis reporterskiej podróży do ZSRR, choć w połowie lat trzydziestych podobnych tematycznie pozycji pojawiło się na polskim rynku wydawniczym wiele. Warto przywołać w tym miejscu teksty: Wandy Kragen, Dymy nad Azją, Warszawa 1934; Jana Bersona, Nowa Rosja. Na przełomie dwóch piatiletek, Warszawa 1933 oraz Kreml na biało, Warszawa 1936; Stanisława Łakomskiego, Z przeżyć i doświadczeń robotnika polskiego w ZSRR, Kraków 1937. Książki te przypomina Ewa Pogonowska, Stalin albo „nagi król” (w oczach Dwudziestolecia), [w:] Literatura i jej obrzeża. Prace ofiarowane Pani Profesor Marii Woźniakowskiej-Dziadosz, red. A. Chomiuk i M. Ryszkiewicz, Lublin 2012, a także monografia Czytanie Nowej Rosji. Polskie spotkania ze Związkiem Sowieckim lat trzydziestych XX wieku, Lublin 2012.

80

A. Słonimski, Moja podróż do Rosji, Warszawa 1997, s. 5.

81

Małgorzata Szpakowska, zestawiając oba reportaże publikowane na łamach „Wiadomości Literackich”, zauważa, iż „najistotniejsza różnica wiąże się z odmiennością tonacji. W Słonimskim co i raz odzywa się ironista, podczas gdy Sobański

pozostaje nieporównanie bardziej serio […]. Mniej jest wyczulony na konkret, na tkankę życia, mniej zdolny do zdziwienia” (M. Szpakowska, „Wiadomości Literackie” prawie dla wszystkich, s. 211).

82

Flaga Cesarstwa Niemieckiego (Drugiej Rzeszy Niemieckiej) składała się z trzech poprzecznych pasów w kolorach (od góry): czarnym, białym i czerwonym. Restytuując (choć na krótko) tę flagę, naziści nie tylko nawiązywali do tradycji potężnego, zjednoczonego Cesarstwa, ale także – a może przede wszystkim – symbolicznie „wymazywali” z historii kraju okres Republiki Weimarskiej. Flagą tej ostatniej była Schwarz-Rot-Gold, używana obecnie w Niemczech. Por. informacje o fladze NSDAP zamieszczone w: A. Znamierowski, Flagi świata. Ilustrowany przewodnik, Warszawa

Скачать книгу