że stawił się w Leningradzie już 9 czy 10 września).
87
Postanowieniem GKO SSR z dnia 8 października 1941 r. utworzono „piątkę” do „przeprowadzenia akcji specjalnych w przedsiębiorstwach Moskwy i obwodu moskiewskiego”. Weszli do niej: Sierow jako przewodniczący, szef moskiewskiego UNKWD Żurawlow, sekretarze MGK i MK partii Popow i Czernousow, naczelny inżynier Armii Czerwonej Kotlar. Ich zadanie do tego stopnia utajniono, że nie wymieniono go nawet w tajnym postanowieniu GKO. W rzeczywistości grupa miała przygotować do wysadzenia w powietrze 1119 przedsiębiorstw, które w razie zajęcia stolicy przez wroga nie powinny wpaść w jego ręce. Spalić czy mechanicznie uszkodzić zamierzano 707 zakładów, resztę – wysadzić w powietrze (
Według zatwierdzonego przez Sierowa planu zaminowanie zakładów należało zakończyć w ciągu 2 dni – do godz. 18 w dniu 10 października (
88
Zgodnie z decyzją GKO z 15 października 1941 r. „w przypadku pojawienia się oddziałów przeciwnika u bram Moskwy” Berii i Szczerbakowowi polecano „wysadzić w powietrze przedsiębiorstwa, instytucje i składy, których nie da się ewakuować, jak również wszystkie urządzenia metra, łącznie z elektrycznymi i wodociągowymi”. Sierow miał zostać w okupowanym mieście na cudzych papierach i koordynować pracę oddziałów sabotażowych i sowieckiej rezydentury.
89
Bataliony antydywersyjne powołano do życia na mocy postanowienia Rady Komisarzy Ludowych z 24 czerwca 1941 r. „O środkach walki z desantami i dywersantami przeciwnika w pasie przyfrontowym”. Oddziały te formowano z „niepoborowych” pracowników organizacji partyjnych, komsomolskich, gospodarczych czy związkowych. Ich zadanie polegało na zatrzymywaniu i likwidacji dywersantów, spadochroniarzy przeciwnika, szpiegów, dezerterów, bandytów, spekulantów itp. Zdania historyków co do skuteczności działania tych formacji znacznie się różnią.
W celu wykonania wymienionego postanowienia w NKWD powołano sztab do walki z niemieckimi spadochroniarzami i dywersantami w pasie przyfrontowym, którego szefem został generał major G. Pietrow. Podlegały mu grupy operacyjne, których zadaniem było penetrowanie terenu w poszukiwaniu przeciwnika. Działalność tę koordynował Sierow. Co ciekawe, tenże Pietrow 13 października 1941 r. został jednocześnie szefem sztabu ochrony obwodu moskiewskiego, czyli bezpośrednim podwładnym Sierowa. W przyszłości ich losy niejednokrotnie się przetną. (Patrz tekst rozkazu: S.W. Bilenko,
90
Leonid Chruszczow, który po pijackiej libacji zastrzelił marynarza, skazany został na osiem lat z pobytem na pierwszej linii frontu. 11 marca 1943 r. nie powrócił z zadania bojowego.
91
W.I. Sierow (1933–1993).
92
Brytyjski premier Winston Churchill przyleciał na rozmowy na Kreml w dniach 12–14 sierpnia 1942 r. w czasie niemieckiego natarcia na Stalingrad. Ze względów konspiracji trasa przebiegała przez Kair i Teheran, a Brytyjczyk leciał specjalnym bombowcem wysokościowym. Głównym celem rozmów było nawiązanie osobistego kontaktu z sowieckim przywódcą oraz powiadomienie go o niemożliwości otwarcia drugiego frontu w 1942 r. Churchill z właściwą sobie swadą opisał swoją misję: „To tak jakby wieźć duży kawał lodu na biegun północny. Niemniej byłem przekonany, że moim obowiązkiem jest osobiście przekazać im wszystkie fakty i porozmawiać ze Stalinem twarzą w twarz, a nie polegać tylko na depeszach i pośrednikach” (U. Czerczill,
Mimo że sir Winston nie był w stanie dodać otuchy swemu partnerowi w negocjacjach, wizytę zakończono przyjacielskim obiadem z licznymi toastami w kremlowskim mieszkaniu Stalina. Lód w stosunkach między dwoma liderami stopniał.
93
Albo Sierow myli daty, albo była to druga jego podróż do oblężonego Charkowa. Już 26 sierpnia meldował Berii przez WCz o sytuacji w tym mieście i poczynionych przez niego krokach. Między innymi rozkazał wysiedlić około 100 niemieckich rodzin wykrytych dodatkowo przez NKWD w obwodzie dniepropietrowskim, aresztował 500 osób o „nastawieniu antysowieckim i defetystycznym, oczekujących nadejścia Niemców”. W jego ocenie sytuacja w Charkowie jest wybuchowa, spowodowana wadliwie zorganizowaną akcją ewakuacji mieszkańców, brakiem pracy wyjaśniającej ze strony lokalnych władz i potęgowaniem niezadowolenia ze strony elementów kontrrewolucyjnych. Doszło do strajków i celowych absencji w pracy na znak protestu przeciwko ewakuowaniu jakoby tylko rodzin wysokiego kierownictwa (
94
Stalino – dawna nazwa Doniecka w latach 1938–1961, Woroszyłowgrad – obecnie Ługańsk.
95
Od 15 października 1942 r. UNKWD obwodu stalińskiego kierował N.F. Iljasow (1909–1981).
96
Większość zakładów przemysłowych Donbasu przed okupacją niemiecką unieruchomiono. Co ciekawe, nierzadko górnicy oraz ich rodziny sprzeciwiali się wysadzaniu kopalni w powietrze – „Przecież to nasza karmicielka!”. Niemcom udało się ponownie uruchomić około 40 kopalni, ale wbrew ich usilnym staraniom wydobycie nigdy nie wzrosło powyżej 2,3% przedwojennego.
97
L.R. Gonor nie był dyrektorem Mytiszczeńskiej Fabryki Wagonów, lecz w ramach zmiany profilu zakładu na potrzeby frontu mógł nadzorować jego ewakuację.
98
Zamieszanie i panika w Moskwie w październiku 1941 r. nosiły charakter masowy. Zaczęły się ucieczki dyrektorów przedsiębiorstw i wyższych rangą urzędników. Wskutek zamieszania w wielu zakładach nie wypłacano pensji, co spowodowało akcje protestacyjne. Zdarzało się, że robotnicy atakowali kolumny samochodowe z wyjeżdżającymi rodzinami dyrektorskimi, dopuszczali się wobec nich aktów przemocy, o czym szczegółowo informują zachowane akta NKWD.
W ciągu dwóch dni 16–17 października moskiewskie UNKWD odnotowało wypadki buntów, strajków, zbiorowych bójek, potyczek z władzami, kradzieży jednocześnie w 20 przedsiębiorstwach (
99
W niespełna trzy tygodnie walk wojska Frontu Zachodniego na kierunku białoruskim zostały w praktyce unicestwione – do 8 lipca 2/3 żołnierzy i oficerów poległo lub trafiło do niewoli. Całą winą za to fiasko Stalin obarczył dowódcę frontu, Bohatera Związku Sowieckiego, generała armii Pawłowa i jego najbliższych podwładnych. W dniu 22 lipca 1941 r. Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego wydało na Pawłowa wyrok śmierci „za tchórzostwo, samowolne pozostawienie strategicznych punktów oporu bez zezwolenia najwyższego dowództwa, utratę kierowania wojskami i pasywność w obliczu wroga”. Analogicznie postąpiono także z innymi dowódcami Frontu Zachodniego – szefem sztabu W. Klimowskim, dowódcą służby łączności A. Grigoriewem, artylerii – N. Kliczem, zastępcą dowódcy wojsk lotniczych A.Tajurskim, dowódcą 14. Korpusu Zmechanizowanego S. Oborinem, dowódcą 4. Armii A. Korobkowem. Wszystkich pośmiertnie zrehabilitowano.
100
Z legendarnym wywiadowcą, przyszłym generałem Aleksandrem Korotkowem przyjdzie Sierowowi spotkać się jeszcze niejeden raz – przy szturmie Berlina, podpisaniu kapitulacji III Rzeszy, pracy w powojennych Niemczech, tłumieniu powstania węgierskiego.
Dla zrozumienia jego osobowości należy dodać, że przed ich pierwszym spotkaniem na jesieni Korotkow właśnie przyjechał z Berlina, gdzie przywrócił utraconą łączność ze słynną „Czerwoną Orkiestrą”. Ostatni seans radiowy przeprowadził już po ogłoszeniu wojny, uciekając z otoczonego przez
