Opuścili gabinet o godzinie 0.50.
83
Bombardowanie Berlina przez lotnictwo sowieckie miało przede wszystkim charakter akcji demonstracyjnej. Owszem, miał to być odwet na Niemcach, ale z drugiej strony miano wykazać narodowi sowieckiemu, że lotnictwo nasze istnieje wbrew kłamstwom propagandy Rzeszy o jego całkowitym unicestwieniu. Pierwszego takiego wylotu dokonano 7 sierpnia siłami 15 bombowców Frontu Bałtyckiego. Z powodu zaskoczenia przeciwnik nie zestrzelił żadnego samolotu. Bombardowania trwały do 5 września. Ogółem dokonano dziewięciu nalotów, 33 samoloty zrzuciły na Berlin 21 ton bomb, stracono 17 załóg.
84
Jeszcze w styczniu 1941 r. weteran wojny fińskiej, odznaczony dwoma orderami, obecnie wiodący pilot Aeroflotu Aleksandr Gołowanow napisał do Stalina, że pilotów bombowców należy przygotowywać do lotów przy złej widoczności. Stalin zwrócił uwagę na „inicjatywnego” lotnika, wezwał na Kreml, osobiście wysłuchał i awansował na dowódcę pułku lotnictwa bombowego.
Następna wizyta Gołowanowa na Kremlu, opisywana przez Sierowa, w lipcu 1941 r. była dla lotnika prawdziwie przełomowa – od sierpnia dowodzi już dywizją, w październiku zostaje generałem majorem. Z jego inicjatywy w 1942 r. Stalin wyodrębni z sił lotniczych ZSRR lotnictwo dalekiego zasięgu, podporządkowując je bezpośrednio Kwaterze Głównej, czyli sobie. Dowodził nim będzie oczywiście Gołowanow, który w ciągu 3,5 roku awansował od podpułkownika do głównego marszałka lotnictwa, przypinając marszałkowskie gwiazdki na pagony w wieku zaledwie 39 lat, jako najmłodszy w sowieckiej historii.
85
Generała lejtnanta S.P. Iwanowa, szefa sztabu 1. Frontu Ukraińskiego, zdymisjonowano za nieprawdziwe doniesienia nie na początku wojny, lecz w listopadzie 1943 r. (rozkaz Stawki WGK nr 30241).
8
1
N. Pietrow,
2
K. Andrew, O. Gordijewskij,
3
N. Pietrow,
4
Informacje o osobach, których nazwiska oznaczono gwiazdką, umieszczono w indeksie na końcu książki.
5
Zgodnie z oficjalnymi dokumentami ojciec Sierowa, Aleksandr Pawłowicz (1870–1940), był chłopem-średniakiem. Po wojnie jednak wrogowie generała usiłowali oskarżyć go o ukrywanie faktu, że jakoby Sierow senior był żandarmem. Kontrola Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego nie potrafiła tego potwierdzić. W powyższym kontekście oświadczenie Sierowa o niepiśmiennym ojcu należy uznać za prawdziwe – do policji analfabetów nie przyjmowano.
W archiwum Sierowa zachowało się zaświadczenie wystawione przez radę wiejską Zamosza z dnia 3 stycznia 1939 r., to znaczy przed jego przyjściem do NKWD. Czytamy w nim: „Pochodzenie społeczne: chłopsko-biedniackie. Przed rewolucją i po rewolucji pracował na roli”. Mimo to mit o „synu żandarma” nadal pokutuje w różnych książkach.
6
Z Nikołajem Jakowlewem, przyszłym marszałkiem artylerii i naczelnym artylerzystą Armii Czerwonej, Sierow będzie razem „wyzwalał” zachodnią Ukrainę, polował na niemieckich naukowców-atomistów i konstruktorów, wywoził z Niemiec paliwo jądrowe, dokonywał prób nowej broni oraz przeprowadzał doświadczalne wybuchy bomby atomowej. Potem wprawdzie śledczy MBP aresztują Jakowlewa za „szkodnictwo”, lecz nie na długo. W 1953 r. Sierow przyczynił się do zwolnienia z więzienia i rehabilitacji marszałka.
7
Ślub z Wierą Iwanowną Abramową (1913–2005) przyszły szef KGB zawarł 19 marca 1932 r. w Kamieńsku. Małżonkowie przeżyli razem rekordowe 58 lat.
8
Władimir Iwanowicz Sierow (1933–1993).
9
W akademii Sierow studiował od stycznia 1936 do lutego 1939 r.
10
Zgodnie z rozkazem zastępcy ludowego komisarza obrony E. Szczadienki nr 010 z dnia 27 stycznia 1939 r. słuchaczy ostatnich lat wojskowych akademii RKKA kierowano do dyspozycji NKWD ZSRR.
11
W nawiasach kwadratowych umieszczono słowa opuszczone przez autora, które usiłowaliśmy odtworzyć.
12
Funkcję komisarza od 25 listopada 1938 r. pełnił Ławrientij Beria, którego nazwisko w swoich notatkach Sierow stara się wymieniać jak najrzadziej.
13
Nominacja Sierowa miała miejsce 9 lutego 1939 r.
14
Był to pierwszy sowiecki samochód reprezentacyjny, którego produkcję rozpoczęto w 1937 r. Wozy tej klasy należały się członkom sowieckiej nomenklatury, do której Sierowa właśnie zaliczono.
15
W.I. Sierowa (1913–2005), żona I.A. Sierowa.
16
Stopień majora służby bezpieczeństwa nadano Sierowowi 15 lutego 1939 r. W okresie 1935–1945 pracownikom GUGB NKWD-NKGB nadawano specjalne stopnie „bezpieczeństwa państwowego”, z reguły o dwa szczeble wyższe od analogicznych wojskowych. Sierżant na przykład odpowiadał lejtnantowi w armii. Jako major bezpieczeństwa Sierow nosił na kołnierzu romb, zrównujący go z dowódcą brygady w wojsku.
17
Sierow się myli: drogę od zastępcy do szefa GURKM NKWD pokonał nie w ciągu 2 miesięcy, lecz zaledwie 9 dni. Nowe stanowisko objął 18 lutego 1939 r.
18
Szefa GURKM Wasilija Czernyszowa pilnie przerzucono na odcinek obozów pracy w związku z nagłym wakatem na tym stanowisku, ponieważ Gleb Fiłatow, poprzedni szef GUŁAG-u, nagle ciężko zachorował. Ponadto jako człowiek Jeżowa podlegał obecnie lustracji. Dlatego wybrano na jego miejsce kadrowego wojskowego, pogranicznika Czernyszowa. Sierow z kolei okazał się jedynym zastępcą Czernyszowa, wobec którego nowe kierownictwo NKWD nie miało żadnych podejrzeń.
19
W latach 1927–1937 stał na czele zarządu OGPU-NKWD Wojsk Ochrony Pogranicza w Przymorzu.
20
Jeszcze pracując na Łubiance, N. Jeżow obejmuje także 8 kwietnia 1938 r. stanowisko komisarza transportu wodnego ZSRR. Ostatecznie ustąpił miejsca swemu zastępcy Berii w dniu 28 sierpnia 1938 r. Do NKWD Jeżow powróci 10 kwietnia 1939 r. w charakterze aresztowanego.
21
Stopień starszego majora, odpowiadający wojskowej randze dowódcy dywizji, nadano Sierowowi 30 kwietnia 1939 r.
22
Daty wizyt Sierowa w kremlowskim gabinecie Stalina podajemy zgodnie z zapisami w księdze odwiedzin w sekretariacie wodza. (
W dniu pokazów lotniczych na lotnisku w Tuszynie zebrało się ponad milion widzów. Stalinowi, członkom Biura Politycznego, korpusowi dyplomatycznemu oraz licznemu tłumowi zademonstrowano najnowsze typy samolotów, najtrudniejsze figury akrobacji powietrznej, masowy desant spadochroniarzy itp. Szczytem widowiska stało się bombardowanie
