z „pakietu nr 1”, umieszczone na portalach Archiwy Rossii; http://rusarchives.ru/publication/katyn/spisok.shtml).
Represjami objęto także ich krewnych. 7 marca 1940 r. Beria podpisał rozkaz adresowany do Sierowa: do 15 kwietnia „dokonać wysiedlenia na 10 lat do Kazachskiej SSR” wszystkich członków rodzin aresztowanych polskich oficerów, strażników więziennych, żandarmów, posiadaczy ziemskich, fabrykantów i urzędników.
Rozkaz NKWD szczegółowo opisywał mechanizm tej mało pociągającej operacji: akcja rozpoczyna się we wszystkich miejscowościach zachodniej Ukrainy jednocześnie, z nastaniem świtu. Akcją w terenie kieruje trójka operacyjna – szef powiatowego oddziału NKWD oraz po jednym przedstawicielu komitetu szczebla republikańskiego i centralnego. Do jej dyspozycji postawiono dodatkowe rezerwy NKWD.
Na 2–3 polskie rodziny przydzielano jedną grupę operacyjną w składzie trzyosobowym – pracownik NKWD, milicji i wojsk wewnętrznych. Wysiedlani mieli prawo do zabrania bagażu o wadze tylko 100 kg na osobę, pozostałe ich mienie wyprzedawano w ciągu 10 dni. Nieruchomości, przedsiębiorstwa, aktywa i akcje przechodziły na własność państwa sowieckiego. Deportowanych pod konwojem wieziono na stację kolejową i ładowano do wcześniej podstawionych wagonów.
Ogółem na zachodniej Ukrainie i Białorusi wysiedlono około 25 tys. rodzin, prawie 100 tys. osób. (Organy gosudarstwiennoj biezopasnosti w Wielikoj Otieczestwiennoj wojnie, t. 1 „Nakanunie”, ks. 1, Kniga i biznes, Moskwa 1995, s. 158–161, 165).
W sumie NKWD przeprowadziło 4 masowe deportacje „socjalnie obcych” Polaków. W dniach 10–11 lutego na przykład, czekiści zorganizowali wysiedlanie polskich „osadników” wraz z rodzinami. W ciągu 2 dni pozbawiono dachu nad głową 95 314 osób. (Stalinskije dieportacyi 1928–1953. Sbornik dokumientow, Diemokratija, Moskwa 2005, s. 124).
45
Generała brygady Wojska Polskiego i byłego dowódcę VI Korpusu Lwowskiego, Władysława Langnera, po kapitulacji miasta dostarczono do Moskwy, gdzie w odróżnieniu od większości jego kolegów zwrócono mu wolność, pozwalając na wyjazd z ZSRR. Po roku mieszkał w Londynie, uczestniczył w pracach polskiego rządu emigracyjnego, był członkiem trybunału wojskowego. Zmarł na emigracji w wieku 75 lat.
46
Formalnie wejście zachodniej Ukrainy w skład USRR warunkowała decyzja Ludowego Zebrania Ukrainy Zachodniej z dnia 27 października 1939 r. we Lwowie. 1 listopada 1939 r. specjalna, V sesja Rady Najwyższej ZSRR zatwierdziła ustawę „O włączeniu zachodniej Ukrainy w skład ZSRR wraz ze zjednoczeniem jej z Ukraińską SRR”.
47
Związek Walki Zbrojnej, podziemna organizacja wojskowa utworzona po kapitulacji Polski z rozkazu premiera rządu emigracyjnego Władysława Sikorskiego dnia 13 listopada 1939 r. Podstawowy cel ZWZ to przywrócenie niepodległości Polski w granicach z 1939 roku, utworzenie armii polskiej w podziemiu. Szkielet ZWZ stanowili oficerowie polscy. Organizacja całkowicie podporządkowała się londyńskiemu rządowi emigracyjnemu. 14 lutego 1942 r. zreorganizowana w Armię Krajową (patrz rozdział 9).
48
Generała Okulickiego aresztowano w nocy z 21 na 22 stycznia 1940 r.
49
W swoich notatkach z 1941 r. Sierow pisze, że zatrzymywał również generała Władysława Andersa, którego wojska rozbito pod Przemyślem w dniach 27–28 września 1939 r. Andersa także przewieziono do Moskwy, gdzie do lata 1941 r. trzymano na Łubiance.
50
Ukraińska emigracyjna nacjonalistyczna organizacja polityczna, założona na początku I wojny światowej w celu wspierania państw centralnych w wojnie przeciwko Rosji, składająca się głównie z uciekinierów z czasów rosyjskiej rewolucji w latach 1905–1907, pretendująca do reprezentowania interesów rosyjskich Ukraińców.
51
Swietłana Iwanowna Sierowa urodziła się 19 października 1939 r. w Kijowie.
52
Metropolita halicki oraz arcybiskup lwowski Andrzej Szeptycki to jedna z najbardziej kontrowersyjnych i skomplikowanych postaci w ukraińskiej historii. Jak twierdzi Sudopłatow, jeszcze podczas I wojny światowej współpracował z wywiadem austriackim, został aresztowany przez kontrwywiad rosyjski, a po uwolnieniu przez Rząd Tymczasowy powrócił do Lwowa. W 1941 r., po okupacji miasta, wysłał okolicznościowe życzenia do Hitlera, a potem pobłogosławił Dywizję SS „Hałyczyna” na czyny zbrojne. (P. Sudopłatow, Razwiedka i Krieml, Gieja, Moskwa 1994, s. 297–298). Niewątpliwie jako człowiek zaangażowany Szeptycki nie mógł nie zachować kontaktów z przywódcami nacjonalistów i cieszył się w tym środowisku niepodważalnym autorytetem. Należy nadmienić, że zlikwidowany przez czekistów w 1940 r. przywódca OUN Andriej Mielnik zarządzał przedtem majątkiem metropolity.
Kiedy wynik wojny stawał się oczywisty dla każdego, Szeptycki udał się z misją do patriarchy moskiewskiego, lecz przyjęty został przez generałów NKWD Sudopłatowa i Mamułowa. Obiecano mu, że jeśli kierownictwo Kościoła unickiego osobiście nie uczestniczyło w zbrodniach wojennych, nie będzie podlegało prześladowaniom.
53
Działalność terrorystyczna OUN na zachodniej Ukrainie szczególnie się wzmogła przed rozpoczęciem II wojny światowej. Jej ofiarami padali nie tylko enkawudziści, lecz także pracownicy aparatu partyjnego i administracyjnego. W kwietniu 1941 r. nacjonaliści dokonali 38 aktów terrorystycznych i 3 podpaleń. W 7 napadach zabili 41 osób, ranili 19. (Tamże, s. 19).
54
Sierowa nagrodzono na podstawie rozkazu z dnia 26 kwietnia 1940 r. za „organizację i kierowanie operacjami w walce z nacjonalistami ukraińskimi i polskimi”.
55
W skład utworzonej 2 sierpnia 1940 r. Mołdawskiej SSR weszło 6 z 9 powiatów guberni Besarabii – belcki, benderski, kagulski, kiszyniowski, orgiejewski, sorokowski – oraz 6 z 14 powiatów Mołdawskiej Republiki Autonomicznej, należących przedtem do Ukrainy – grigoriopolski, dubosarski, kamieński, rybnicki, słobodziejski i tiraspolski. Pozostałe powiaty MRA, jak również powiaty Besarbii: akermański, izmailski i chocianski, pozyskała Ukraina.
Po upływie 3 miesięcy przebieg granicy zmieniono – zgodnie z porozumieniem między ZSRR i III Rzeszą około 100 tys. osób pochodzenia niemieckiego z południa Besarabii i około 14 tys. z północnej Bukowiny przesiedlono do Niemiec. Na zwolnione terytoria wysłano ludność ukraińską. Mołdawia otrzymała 61 miast i wsi z 55 tys. mieszkańców z przewagą Mołdawian i Hahauzów, Ukraina – 96 osiedli z liczbą ludności 203 tys., przeważnie Ukraińców, Rosjan i Bułgarów.
Republika Mołdawska z początku była tworem sztucznym,
