się tylko do represji. Pełną parą prowadzono walkę ze służbami specjalnymi przeciwnika. Sierow meldował 6 lipca 1940 r. o przewerbowaniu pracownika rumuńskiego kontrwywiadu, A. Mielnikowa, z którego pomocą zamierzano spenetrować odpowiednie służby rumuńskie i wykryć ich agenturę. (Organy gosudarstwiennoj bieziopasnosti w Wielikoj Otieczestwiennoj wojnie, t. 1 „Nakanunie”, ks. 1, Kniga i biznes, Moskwa 1995, s. 211–213).
O aktywności wywiadu rumuńskiego świadczy także inny dokument z jego podpisem z dnia 10 lipca 1940 r., zawierający zalecenia dla służb NKWD w Besarabii i granicznych punktach kontroli:
„…Stwierdzono, że wywiad rumuński, spodziewając się ewakuacji swoich wojsk z terytorium Besarabii, pozostawił tam znaczną agenturę… Prócz tego codziennie przerzuca wielu swoich agentów, z których większość wyposażono w środki łączności radiowej…”.
W związku z powyższym Sierow nakazuje, by na wszystkich punktach kontrolnych przeprowadzano rewizje szczególnie starannie, poszukując aparatury radiowej, szyfrów, kodów itp. Na każdym z takich punktów należy zapewnić obecność kwalifikowanego oficera śledczego. (Tamże, s. 218–219).
Według stanu na 6 lipca 1940 r. na punktach kontrolnych ujawniono i aresztowano 53 agentów wywiadu rumuńskiego oraz 5 „kurierów”. (Tamże, s. 227).
58
Po przyłączeniu wschodnich połaci Polski znaczna liczba działaczy OUN zeszła do podziemia. Na początku 1941 r. nielegalne organizacje ukraińskie, nie wliczając w to polskich, liczyły ponad 1000 osób. (N.I. Władmircew, A.I. Kokurin, NKWD-MWD SSSR w borbie z banditizmom i woorużionnym nacjonalisticzeskim podpoljem na Zapadnoj Ukrainie, Zapadnoj Biełorussii i Pribałtikie [1939–1956], Objedinionnaja riedakcija MWD Rossii, Moskwa 2008, s. 33). NKWD aktywnie walczyło z podziemiem, stosując represje także wobec rodzin. W toku realizacji postanowienia KC WKP(b) oraz Rady Komisarzy Ludowych nr 1299–525ss „O wyeliminowaniu organizacji kontrrewolucyjnych w zachodnich obwodach USSR” w maju 1941 r. aresztowano i zesłano na osiedlenie do oddalonych terytoriów ZSRR na lat 20, z konfiskacją całego majątku, 11 093 osoby. (A.E. Gurianow, Massztaby dieportacji nasielenija w głub SSSR w maje–ijunie 1941 g., w: Istoriczeskije sborniki „Memoriała”, t. 1 Riepressii protiw Polakow i polskich grażdan, Moskwa 1997, s. 137–175).
Oprócz tego NKWD aktywnie działało przeciwko członkom OUN za granicą, przede wszystkim na okupowanym przez hitlerowców terytorium Polski. W notatce z dnia 3 grudnia 1940 r. Sierow podaje szczegóły operacji przerzutu na te tereny swego agenta „Ukraińca”, który wcześniej przeniknął do szeregów OUN i nawiązał bezpośrednie kontakty z jej kierownictwem. Po miesiącu „Ukrainiec” wrócił z zadaniem wywiadowczym od OUN. Podstawowym jednak jego celem było sprowokowanie rozłamu w krakowskiej organizacji OUN (Organy gosudarstwiennoj biezopasnosti w Wielikoj Otiecziestwiennoj wojnie, t. 1 „Nakanunie”, ks. 1, Kniga i biznes, Moskwa 1995, s. 283–287).
59
Pakt Ribbentrop-Mołotow składał się z dwóch części – protokołu właściwego o nieagresji oraz tajnego protokołu dodatkowego. Jego paragraf 2 stanowił: „W wypadku przekształcenia terytorialno-politycznego obszarów należących do państwa polskiego strefy interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone w przybliżeniu przez linię Narew–Wisła–San.
Kwestia, czy w interesie obu stron będzie pożądane utrzymanie państwa polskiego, zostanie definitywnie rozwiązana dopiero w toku dalszego rozwoju wypadków politycznych.
W każdym razie oba rządy rozwiążą tę kwestię w drodze przyjacielskiego porozumienia”.
Zgodnie z tym punktem przeprowadzono demarkację granicy między przyłączonymi do Niemiec i ZSRR częściami Polski.
60
1941 god, Sbornik dokumientow, t. 2, Diemokratija, Moskwa 1998, s. 221–223.
61
Bogdana Kobułowa mianowano zastępcą komisarza bezpieczeństwa 25 lutego 1941 r.
62
Po włączeniu Litwy, Łotwy i Estonii do ZSRR armie tych państw rozkazem ludowego komisarza obrony S.K. Timoszenki przekształcono w korpusy strzeleckie Armii Czerwonej i podporządkowano dowódcy Bałtyckiego Okręgu Wojskowego (tekst rozkazu – patrz: Połpriedy soobszczajut… Mieżdunarodnyje otnoszenija, Moskwa 1990, s. 505–508). Jednakże sowieccy komisarze, którzy usiłowali odebrać od nadbałtyckich wojskowych przysięgę na wierność Związkowi Sowieckiemu, napotykali z ich strony nie tylko niechęć, lecz czasem i poważny sprzeciw (patrz: Pismo N. Pozdniakowa do ludowego komisarza spraw zagranicznych W. Mołotowa z 27 października 1940 r., w: Dokumienty wnieszniej politiki 1940 – 22 ijunia 1941, t. XXIII, ks. 2, Mieżdunarodnyje otnoszenija, Moskwa 1998, s. 59). Z tego powodu postanowiono rozbroić i deportować wszystkich oficerów litewskich, łotewskich i estońskich.
63
Byłego pakowacza w magazynie, Wiktora Abakumowa, przysłał do NKWD Komsomoł. Michaił Szrejder, jeden z pierwszych szefów OGPU, pisał potem, że w 1933 r. zastał w mieszkaniu konspiracyjnym młodego czekistę in flagranti z młodą czekistką. Panienka przyznała, że jej doniesienia agenturalne to całkowita „lipa” pisana pod dyktando Abakumowa. Szrejder usiłował go zwolnić, lecz Abakumowa tylko przeniesiono na niższe stanowisko do GUŁAG-u. Karierę zrobi po 1937 r., gdy wróci do centralnego aparatu NKWD, uczestnicząc bezpośrednio w fabrykowaniu głośnych procesów politycznych. Beria po przyjściu do NKWD zauważył młodego osiłka, który w dodatku zwąchał się z jego faworytem Bogdanem Kobułowem. W 1939 r. Abakumow zostaje szefem UNKWD obwodu rostowskiego, a w lutym 1941 r. wraca do Moskwy w charakterze zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych. Liczni świadkowie zeznawali, że stosował wobec aresztowanych bicie i tortury.
64
W innym wariancie notatek Sierow wskazuje, że chodziło o „rozmowę naszego pracownika (pułkownika Korotkowa) z zaufanym agentem w lokalu konspiracyjnym”.
65
O planach ataku Rzeszy hitlerowskiej na ZSSR Stalinowi meldowano niejednokrotnie. Adnotacja, o której wspomina Mierkułow, znalazła się na dokumencie z 16 czerwca 1941 r. (a nie 17 marca!) i pochodziła od sowieckiego źródła ze sztabu Luftwaffe, H. Schulze-Boysena. Stalin napisał: „Towarzyszowi Mierkułowowi. Może posłać to wasze »źródło« ze sztabu niemieckiego lotnictwa do jeb… maci. To nie »źródło«, to dezinformator J. St.”. W podobny sposób Stalin reagował na wszystkie dokumenty z analogicznymi doniesieniami. (Cyt. za: W. Karpow, Marszał Żukow: jego soratniki i protiwniki w dni wojny i mira, Moskwa 1994, t. 1, s. 211).
66
Tekst meldunku szefa GRU, Golikowa, z dnia 20 marca 1941 r. podaje się dosłownie. (Patrz: Służba biezopasnosti, w: „Żurnał MB Rossii” 1993 nr 3, s. 7).
67
W rzeczywistości R. Sorge („Ramzaj”)
