t. 2, Diemokratija, Moskwa 1998, s. 380).
68
Wywiad sowiecki rzeczywiście opanował szyfry japońskiej korespondencji dyplomatycznej bez udziału Richarda Sorgego. Kluczową rolę odegrali w tym sowieccy „kodołamacze” Boris Aronski i Siergiej Tołstoj, jak również rezydent Idzumi Kodzo. (Patrz: K. Diegtiariew, A. Kołpakidi, Wnieszniaja razwiedka SSSR, Eksmo, Moskwa 2009, s. 101–105).
69
5 maja 1941 r. na okolicznościowym przyjęciu Stalin po raz pierwszy publicznie oświadczył, że wojna z III Rzeszą jest nieunikniona.
70
Prawdziwe pobudki lotu drugiego człowieka w partii nazistowskiej, R. Hessa, dotychczas pozostają zagadką historyczną. Podaje się różne wersje – od tymczasowego zaćmienia umysłowego do sprowokowanej przez Churchilla próby zawarcia separatystycznego pokoju i sojuszu wojskowego z Wielką Brytanią.
71
Do Przemyśla Niemcy weszli już 22 czerwca 1941 r., następnego dnia jednak Armia Czerwona i wojska NKWD wyparły ich z miasta. Wehrmacht powtórnie zdobył miasto 27 czerwca. Brześć również atakowano 22 czerwca, lecz osamotniona twierdza brzeska broniła się na tyłach nacierających wojsk niemieckich do początku sierpnia. 30 czerwca 1941 r. Armia Czerwona opuściła Lwów.
72
Mowa o dyrektywie nr 2, do dowódców okręgów wojskowych oraz ludowego komisarza marynarki wojennej z godziny 7.15 rano 22 czerwca 1941 r. Przytaczamy jej pełny tekst:
„22 czerwca o godzinie 4 rano lotnictwo niemieckie bez żadnego powodu dokonało nalotów na nasze lotniska i miasta wzdłuż zachodniej granicy, dokonując bombardowań.
Jednocześnie w różnych miejscach wojska niemieckie otworzyły ogień artyleryjski i przekroczyły naszą granicę.
W związku z niesłychaną w swej bezczelności napaścią III Rzeszy na ZSRR ROZKAZUJĘ:
1. Wojska wszelkimi siłami i środkami mają uderzyć na oddziały wroga i zniszczyć je w rejonach, gdzie przekroczyły granicę sowiecką.
2. Lotnictwo rozpoznawcze i bojowe ma ustalić miejsca koncentracji lotnictwa przeciwnika oraz jego sił lądowych.
Potężnymi uderzeniami lotnictwa szturmowego i bombowego zniszczyć samoloty wroga na lotniskach oraz zbombardować ugrupowania jego sił naziemnych.
Nalotów lotniczych dokonywać na głębokość do 100–150 kilometrów.
Zbombardować Königsberg i Memel.
Na terytoria Finlandii i Rumunii nalotów nie dokonywać bez stosownych rozkazów.
TIMOSZENKO, MALENKOW, ŻUKOW”.
(1941 god, t. 2, Diemokratija, Moskwa 1998, s. 431).
73
Łubianka w dni bitwy za Moskwu, Sbornik dokumientow, Zwonnica, Moskwa 2002, s. 27.
74
N. Pietrow, Pierwyj priedsiedatiel KGB Iwan Sierow, Matierik, Moskwa 2005, s. 106.
75
Mowa o P. Kubatkinie, szefie UNKGB obwodu moskiewskiego do momentu przekształcenia w UNKWD 20 lipca 1941 r. Z nim Sierow wkrótce spotka się w oblężonym Leningradzie, do którego Kubatkina skierowano jako szefa zjednoczonego UNKWD.
76
25 czerwca 1941 r. postanowieniem Rady Komisarzy Ludowych ZSRR nr 1756-762ss ochronę zaplecza Armii Czerwonej powierzono NKWD. (N.I. Władimircew, A.I. Kokurin, NKWD MWD SSSR w borbie z banditizmom i woorużonnym nacjonalistczeskim podpoljem na Zapadnoj Ukrainie, w Zapadnoj Biełorussii i w Pribałtikie [1939–1956], Objediniennaja riedakcija MWD Rossii, Moskwa 2008, s. 48, 591).
77
W latach WWO Sierow zajmował następujące stanowiska, niektóre jednocześnie: zastępca ludowego komisarza spraw wewnętrznych, szef ochrony zaplecza rejonu moskiewskiego (od października 1941 do lutego 1942 r.), członek komisji Głównego Komitetu Obrony ZSRR do spraw organizacji obrony Kaukazu północnego (1942 r.), pełnomocnik NKWD ZSRR przy 1. Froncie Białoruskim (od stycznia do lipca 1945 r.), szef ochrony zaplecza 1. Frontu Białoruskiego (od stycznia 1944 do maja 1945 r.), pełnomocnik NKWD ZSRR w Polsce (1945 r.) i inne.
78
Nie zachowały się dowody świadczące o biciu aresztowanych przez Sierowa, z wyjątkiem kilku wątpliwych świadectw. Amajak Kobułow podawał, że w 1942 r. podczas inspekcji w Uzbekistanie Sierow „w obecności współpracowników pobił do krwi niemieckiego agenta”. Należy jednak uwzględnić, że między braćmi Kobułowymi a Sierowem stosunki były, delikatnie mówiąc, mocno nieproste. Poza tym w momencie napisania tego oświadczenia nad samym Kobułowem już ciążył wyrok śmierci w sprawie Berii.
79
Oficjalna historiografia dotychczas utrzymywała, że aresztowanego w sprawie spisku wojskowo-faszystowskiego przyszłego marszałka Kiriłła Mierieckowa zwolniono 26 sierpnia 1941 r. po interwencji Stalina, do którego skierował osobistą prośbę. Opowieść Sierowa wnosi jasność – to jego wstawiennictwo uratowało jednego z najwybitniejszych sowieckich dowódców.
Już we wrześniu 1941 r., po wyjściu z więzienia dowodząc 7. Specjalną Armią, Mierieckow dokonał czynu, zdawałoby się, niemożliwego – powstrzymał natarcie Finów na rzece Swir. Wkrótce zostanie dowódcą Frontu Wołchowskiego, a następnie Karelskiego, odegra decydującą rolę w przełamaniu niemieckiej blokady Leningradu, wyzwoli Karelię, terytoria za kręgiem polarnym, część Norwegii. To Mierieckow postawi kropkę w historii II wojny światowej, gromiąc Japończyków w Mandżurii, za co otrzyma order „Zwycięstwo”.
80
W miarę zbliżania się linii frontu do stolicy postanowiono ewakuować na dalekie zaplecze archiwa, skarby moskiewskiego Kremla, Skarbiec Diamentowy, cenne metale i kamienie szlachetne, znaczną część zasobów muzealnych. 4 lipca 1941 r. do Tiumienia specjalnym pociągiem wywieziono z mauzoleum ciało Lenina. 5 lipca rozpoczęto ewakuację pracowników partyjnych i państwowych z rodzinami. Już w październiku 1941 r. do Kujbyszewa, funkcjonującego na prawach zapasowej stolicy, oraz do innych miast na zapleczu ewakuowano 75% pracowników centralnego aparatu NKWD oraz stosowną dokumentację – kartoteki, akta, teczki itp.
81
Nie do końca wiadomo, czym kierował się Stalin, mianując Sierowa członkiem Rady Wojennej lotnictwa. Może chodziło o plany bombardowania Berlina, o czym powiemy dalej, i odpowiednie sprawdzenie personelu lotniczego.
82
