style="font-size:15px;"> W literaturze przedmiotu proponuje się różne miary rozwoju społeczno-gospodarczego, jednak żadna z nich jak dotychczas się nie upowszechniła. Znane są takie holistyczne wskaźniki, jak od lat z powodzeniem stosowany w małym i wciąż ubogim Bhutanie12 – Gross National Happiness (GNH) (GNH Centre Bhutan 2019) czy Legatum Prosperity Index (Legatum Prosperity Index 2019), według którego Polska zajmuje 33. miejsce, po Urugwaju, Kostaryce i Słowacji, a przed Włochami, Koreą Południową i Litwą, czy też szacowany przez OECD (2019) Well-Being Index. Tym razem Polska znajduje się pomiędzy Izraelem, Włochami i Słowacją, gdzie jest nieco lepiej, a Portugalią, Koreą Południową i Łotwą, gdzie jest nieco gorzej. Inspirujący nie tylko do ocen, lecz też do korekt polityki społeczno-gospodarczej kompozytowy indeks został opracowany także na rodzimym gruncie – wskaźnik zrównoważonego rozwoju społeczno-ekonomicznego – Balanced Development Index, BDI (Koźmiński, Noga, Piotrowska, Zagórski 2015; Koźmiński i inni 2019). Niestety on również z trudem usiłuje przebić się poza dyskusje akademickie i nie może trafić do praktyki, gdzie powinien być z pożytkiem wykorzystywany.
Wykres 1.2. PKB na mieszkańca w 2017 roku (według parytetu siły nabywczej)
Źródło: (UNDP 2019).
Być może dyskusję w tej materii ożywi i odpowiednio ukierunkuje inspirujące opracowanie zatytułowane Wskaźnik odpowiedzialnego rozwoju, które przygotował Polski Instytut Ekonomii (Bąkowska, Lachowicz, Marczewski 2019). Słusznie uwzględnia on w swoim kompozytowym wskaźniku nie tylko elementy oceny bieżącego dobrostanu, lecz również procesy wpływające na jego poprawę w dłuższej perspektywie, nie tylko zjawiska gospodarcze, lecz także społeczne, nie tylko kwestie związane ze środowiskiem naturalnym, lecz też z bezpieczeństwem obywateli. I tym razem Polska, plasując się na 29. miejscu na świecie, wypada zdecydowanie bardziej korzystnie niż w przypadku porównań ograniczających się jedynie do PKB.
Nadal jesteśmy więc zdominowani ocenami stanu gospodarki przez pryzmat PKB, co niejednokrotnie odwraca uwagę od innych ważkich spraw i zniekształca politykę rozwoju.
W tym porównaniu Polska plasuje się dopiero na 67. miejscu na świecie z PKB na mieszkańca liczonym według parytetu siły nabywczej w wysokości 29,6 tys. dolarów. Wyprzedzają nas nieco takie kraje, jak Trinidad i Tobago oraz Portugalia, a bezpośrednio za Polską lokują się Malezja i Rosja, a także Grecja, której PKB w bieżącej dekadzie spadł aż o 1/4. Jeśli zaś porównywać kondycję społeczno-gospodarczą z punktu widzenia IHDI, który bierze pod uwagę nie tylko poziom PKB na mieszkańca, lecz także stan kapitału ludzkiego ocenianego na podstawie poziomu edukacji i zdrowotności społeczeństwa oraz nierówności w podziale dochodów ludności, to rysuje się obraz zgoła odmienny. Jest on zdecydowanie bardziej adekwatny w odniesieniu do oceny rzeczywistej sytuacji społeczno-gospodarczej. W takim ujęciu Polska wypada zdecydowanie korzystniej, plasując się ze wskaźnikiem 0,787 na 28. miejscu na świecie, tym razem tuż za Stanami Zjednoczonymi, Estonią i Izraelem i nieco przed Koreą Południową, Węgrami i Włochami13.
Wykres 1.3. Skorygowany o nierówności dochodowe wskaźnik kapitału ludzkiego (IHDI)
Źródło: (UNDP 2019).
Co zaś tyczy się „Strategii dla Polski”, był to wszechstronny program, który daleko wykraczał poza obszary obserwowane nawet w tych bardziej wyrafinowanych wskaźnikach, które powstawały w późniejszych latach. Jednakże nie wypracowaliśmy wtedy własnego wskaźnika holistycznego, posługując się z jednej strony podejściem zilustrowanym przy użyciu pięciokąta stabilizacji makroekonomicznej, z drugiej strony konkretnymi miarami realizacji poszczególnych programów węzłowych „Strategii dla Polski”. Było ich w sumie 14, pierwotnie 10 (Kołodko 1994), wkrótce potem jeszcze 4 (Kołodko 1996):
1. Partnerskie stosunki pracy i negocjacyjny mechanizm regulacji płac.
2. Reforma systemu zabezpieczenia społecznego.
3. Przeciwdziałanie bezrobociu.
4. Rozwój obszarów wiejskich.
5. Inwestowanie w kapitał ludzki.
6. Zarządzanie majątkiem państwowym oraz procesy przekształceń własnościowych.
7. Średniookresowa strategia finansowa.
8. Rozwój i reforma sektora finansowego.
9. Bezpieczeństwo obrotu gospodarczego i absorpcja szarej strefy.
10. Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki.
11. Polityka regionalna.
12. Ochrona środowiska i ekorozwój.
13. Polityka mieszkaniowa.
14. Od OECD do Unii Europejskiej.
Każdemu programowi węzłowemu towarzyszył specjalny wskaźnik, tzw. główne kryterium wykonawcze, za pomocą którego w sposób skwantyfikowany była oceniana realizacja programu, co ułatwiało monitorowanie postępu na poszczególnych obszarach, do których adresowana była „Strategia dla Polski”. Było to istotne novum instytucjonalne, gdyż nigdy wcześniej takiego instrumentu w polityce gospodarczej nie stosowano. Przyjęte w programie kryteria wykonawcze zostały z nawiązką spełnione, natomiast wszystkie ilościowe wskaźniki wyznaczające poszczególne wierzchołki pięciokąta, począwszy od skali wzrostu produkcji w latach 1994–1997 zostały przekroczone.
Warto spojrzeć na podobny pięciokąt – przy jego odmiennym, korespondującym z aktualnymi realiami makroekonomicznymi wyskalowaniu – w odniesieniu do obecnej sytuacji. Wierzchołki pięciokątów dla każdego z analizowanych lat wyznaczają dane dotyczące:
• tempa wzrostu PKB (na osi od 0 do 10),
• stopy bezrobocia (na osi od 10 do 0),
• stopa inflacji na koniec roku, grudzień do grudnia (na osi od 5 do 0),
• stosunek deficytu budżetowego do PKB (na osi od 5 do 0),
• stosunek deficytu na rachunku obrotów bieżących do PKB (na osi od 5 do 0).
Tabela 1.1. Wzrost PKB, inflacja i bezrobocie oraz saldo budżetu państwa i rachunku obrotów bieżących do PKB w latach 2015–2018 (w %)
Źródło: dane GUS.
W szczególnych przypadkach – gdy w 2015 roku nie było wzrostu ogólnego poziomu cen, odnotowano bowiem ich minimalny (o 0,5%) spadek w grudniu w porównaniu z grudniem roku poprzedniego, oraz gdy w roku 2017 saldo obrotów bieżących w stosunku do produktu brutto było śladowo dodatnie (0,2%) – na wykresie te sytuacje zaznaczono na poziomie 0, a więc na samym wierzchołku pięciokąta.
Wykres 1.4. Pięciokąt stabilizacji makroekonomicznej w latach 2015–2018
Źródło:
PKB na mieszkańca, licząc parytetem siły nabywczej, wynosi w Bhutanie ok. 9 tys. dolarów, podczas gdy w Polsce ok. 30 tys., a w USA dwa razy więcej.
Szacunki dla 2017 roku.
