roep vier van sy grootste hoplitai vorentoe om langs hom te kom aantree, twee aan elke kant, soos ’n lyfwag. Toe stuur hy sy herout om die Persiese ambassadeurs nader te nooi.
Die ambassadeurs ry op pragtige swart perde, vet en blink geroskam. Hulle dra geborduurde klere en die sagte purper mantels met goue soom van die koningshuis. Toe dié belangrike mense voor hom kom, vra Klearkos hardop voor die hele leër, veel harder as wat nodig is, wat hulle soek. Hulle praat Persies.
“Praat Grieks,” sê Klearkos. Maar as hulle kan, wil hulle nie. Klearkos roep tussen sy regimente om ’n tolk sodat die ambassadeurs kan sien daar is niks besonders aan die koning se taal nie. Twaalf, vyftien soldate steek hande op. Hy wys met sy stok na ’n groot kaptein naby hom. “Heraklites van Sparta, vra wat hulle hier kom soek.”
Die kaptein tolk hulle boodskap. “Hulle sê dat hulle kom om voorwaardes te bespreek. Hulle sê hulle moet die koning se wense aan die Grieke oordra, en die Grieke se wense aan die koning.”
“Dan begin ons met ’n geveg,” sê Klearkos en lag. “Niemand skryf aan honger mense voor nie.”
Xenophon, op sy plek by die stafkorps, hoor die gelag aan alle kante om hom. Die soldate geniet dit. Hulle is al drie dae in gevaarlike omstandighede op mars sonder behoorlike provisie, maar soldate lag graag, en die ouman beheer die situasie goed. Soos die vorige nag met die pakmuil tussen die bagasie, lag hulle veral oor hulle eie verleentheid. Hulle voel dat hulle in sulke goeie hande is as wat soldate in sulke omstandighede maar kan hoop om te wees. Ou Klearkos is die man wat hulle uit hierdie gemors sal kry.
Die ambassadeurs praat sag met mekaar. Die tolk leun nader, maar hoor nie wat hulle sê nie. Dan praat hulle weer met Klearkos.
“Hulle sê: ‘Ons kom weer.’ ”
Klearkos groet nie toe hulle wegry nie, maar skreeu op die parade: “Ons vertrek nie. Hou wapens byderhand, die hele dag lank.” Dan verdaag hy hulle.
Die ambassadeurs verskyn so gou weer dat die koning self nie ver kan wees nie. Proxenos gaan met die ander generaals om te luister.
“Die koning beskou Klearkos se voorstel as redelik,” sê die tolk. “As julle ons voorwaardes vir ’n wapenstilstand aanvaar, stuur hy gidse om julle te wys waar om proviand te kry.”
Hier word nou met woorde geveg, dink Xenophon. Dié stryd is beslis voor dit geveg is. Waarom gee ArtaXerxes voor om te wil onderhandel? Omdat hy weet hulle is honger en hy reeds ’n ander, beter plan met hulle het. Waarom is geen woord nog oor Arras gevra nie? Omdat hulle reeds Arras se antwoorde ken. Miskien weet die koning van elke woord wat in dié kamp gepraat word.
“Geld julle voorwaardes vir almal, of net vir dié wat gaan kos haal?” vra Klearkos deur sy tolk.
“Vir almal, en dit bly geldig tot die koning jou antwoord hoor.”
“Ons wil dit bespreek.” Klearkos knik na die generaals. “Kom in die tent in.”
Die algemene gevoel in Klearkos se tent is ten gunste van ’n verdrag, sodat hulle kos kan kry vóór die soldate opstandig word. Sy mening ook, sê Klearkos, maar eers moet hulle waens met voorraad gelaai word; ’n leër marsjeer op sy maag, hulle weet dit al. Maar hy wil ’n bietjie tyd wen; bly sit en drink ’n beker wyn. Toe hy dink die tyd is reg, lei hy hulle uit. “Ons aanvaar die voorstel,” sê hy aan die wagtende Perse. “Julle gidse kan begin lei na die voorrade toe.”
Die koning se gidse kom eers die middag. Hulle trek suid in die rigting van die hoofstad, deur ’n moerassige delta vol rietbegroeide eilandjies tussen die Eufraat en die Tigris. Klearkos is versigtig vir hinderlae en hy bly wantrouig ten spyte van die drie maal heilige ooreenkoms; hy laat sy leër in slagorde vóór Arras se inlanders marsjeer.
Later is die landskap so deurvleg deur gemesselde kanale en stromende watervore dat die waens nie sonder brûe kan deurkom nie. Dan maak hulle brûe van omgevalle boomstamme; waar nodig kap hulle palmbome langs die kanale af.
Hier laat Klearkos hom as leier geld: Waar hulle werk, word buitewag en binnewag eers sorgvuldig gepos, dan, dydiep in modder met sy swaard in sy linkerhand en ’n stok in sy regter, jaag hy die werkende manskappe met vloeke en dreigemente aan. As hy hoor van ’n soldaat wat nie hard genoeg werk nie, klim hy uit en gaan soek die man en slaan hom. Hy is meer ongeduldig as gewoonlik, omdat hy verneem het dat die vlakte nié die tyd van die jaar natgelei word nie en die kanale nie gedurig so vol water is nie. Hy vermoed dat die koning van plan is om die vlakte te oorstroom voordat die Grieke weet wat gebeur. Daarom klim hy self in die modder af en sit skouer onder swaar stamme. Selfs offisiere gaan help toe hulle hom in die swart turf sien sukkel.
Die gidse lei hulle na slawedorpies in die moerasse, waar koring, bier en dadelwyn te koop is by afstammelinge van Jode wat twee eeue tevore hierheen gesleep is. Dit is ’n goeie plek om uit te rus, met die water en palmbome. Hulle kry die eerste keer in weke vars groente in die vorm van die smaaklike kroon uit die top van ’n jong palm gesny. Maar die Grieke se oë bly daar waar hulle die vyand moet verwag, en dan kyk jy oor ’n rivier so breed soos die horison. Die pad waarlangs hulle gekom het, het reeds onder water verdwyn.
Hulle bly drie dae daar, terwyl die water al hoe dieper oor die vlakte stroom. Toe kom twee nuwe ambassadeurs op kamele. Aan die diere se tuie en toebehore sien jy al dat hierdie hoogs vername here is. Weer is daar baie purper, volop goud in die ambassadeurs se kleding, en hulle ry met valke op die handskoen asof hulle op ’n plesiertog is. Bediendes slaan ’n tent vir hulle op onder ’n palmboom – alles wit met gouddraad borduur – en dra vir hulle tapyte en kussings daarheen aan.
Die Griekse generaals stap saam uit om die besoekers te verwelkom. Die ouer man word aangekondig as Tisafernes, die koning se satrap aan die weskus van Asië, wat nou ook met Kuros se satrapi beloon is, die ander is die koning se skoonseun, Orontas. Klearkos alleen word genooi om by hulle te sit.
Tisafernes begin. Hy praat deur sy gekartelde baard; Kuros se rebellie was sy saak, hy moet sorg dat dit opgelos en afgehandel word. Sy tolk het dieselfde hoogdrawende styl as sy baas en beduie met sy hande. “Griekse vriende, julle is hier in ’n buitengewoon ongemaklike posisie,” sê hy. “Maar dit kan vir my ’n mate van geluk beteken as ek die koning kan oorreed om my toe te laat om julle huis toe te begelei. Julle leiers en julle families sal my dankbaar wees. Soos julle weet, woon ek aan die grens van Griekeland, daarom wil ek die koning om hierdie guns vra, en ek glo hy sal my versoek oorweeg. Ek was die eerste wat hom vertel het van Kuros se verraad, en met die tyding het ek my garnisoen gebring om die hoofstad te verdedig. Ons was die enigste wat nie by Kunaxa gevlug het nie, inteendeel, ons het deur julle linies gebreek en in julle kamp by Sy Verligte Heerlikheid aangesluit. Nou moet ek weet waarom julle teen die koning geveg het. My advies is, gee ’n redelike antwoord, dan sal dit vir my makliker wees om hom die guns te vra.”
Klearkos praat eers met sy eie tolk. Is al die satrap se woorde korrek oorgesê? Dan antwoord hy: “Ons het nie by Kuros aangesluit om die koning aan te val nie. Ons is met prinslike beloftes en leuens voortgelok. Ons was sonder proviand in die middel van die woestyn en te arm om hom te verlaat toe ons sien dat hy hom in gevaarlike sake inmeng. Kuros is dood, en ons het geen rede om teen die koning te veg nie. Ons soek nie sy bloed nie en wil nie sy land ruïneer nie, ons wil net huis toe gaan, mits niemand ons probeer keer nie. As een ons probeer belet, gaan ons hom op sy bek slaan, maar aan een wat ons ’n helpende hand gee, sal ons probeer goed doen.”
“Ek neem jou boodskap na die koning, en bring weer sy antwoord,” sê Tisafernes, regop op sy rooi kussing. “Ek verwag om julle hier te vind. Die wapenstilstand bly van ons kant van krag.”
Klearkos beduie na Arras se kamp, windaf van
