’n sak water bo die vlamme oopbars, verrys daar ’n rookwolk soos ’n groot grys paddastoel. ’n Sagte reëntjie begin uitsak, maar dis klaar te laat. So ver soos die oog kan sien, lê die aarde verskroeid.
Maar wag, laat ek by die huis kom en ’n bietjie rus inkry. Daar wag immers môre die harde taak op my om die brandskade aan my plaas te probeer bepaal. Dinge lyk maar treurig. Soos dit nou gaan, kan ek skaars ’n meter voor my sien. Die as waai hier teen my Chev se voorruit vas en agter trek die bande sulke blink strepe oor die swart tapyt. Roet, net waar jy kyk. Mampoer en Groentjie? Dis mensonmoontlik dat hulle hierdie vuur kan oorleef. Groentjie is net te klein. En Mampoer te stadig. Die drank het hom oud gemaak voor sy tyd.
Die naweek het dit my opgeval hoe afgetakel Mampoer is. Ek het ’n draai by die werkershuise gemaak en toe kom hy oor die jaart geslinger met ’n bottel in die hand en rookgoed in die mond.
Ek het van die hekkie af begin roep: “Jan Mampoer, jy moenie agtelosig wees nie. Mens rook en drink nie tegelyk nie.” Mampoer was so gekoring dat hy my nie herken het nie. Hy het sy knypers skiet gegee dat die kranse antwoord gee en net daar in sy spore omgekap. Papdronk. Maraai het uit hul huisie gekom en haar skoon wit geskrik toe sy sien dat ek die dronk gedoente aanskou. Van wanneer af loop sy so windskeef? Sy’s dan sewe jaar jonger as ek! Is dit wat jare se vuurhout op die rug aan ’n mens doen? Is haar matras gedaan? ’n Aardige gevoel het my beetgepak. Ek moet plan maak, reël dat die skepsel op pensioen gaan of iets. Ongeskiktheidspensioen, want op vyftig is sy nog veels te jonk vir ouderdomspensioen.
Maraai het my daar by die hekkie kom groet. “Mirrag, Meneer,” het sy gemaak vrolik gesê. “Neem my nie kwalik nie, maar sê tog vir Mevrou ek sal nie môre met die werkies doenig kan wees nie. Die ou lyf is vol mankemente. Ek voel nie te vas op die voete nie, maar ek’s verder sonner makeer. Is net die oudgeit wat so maak.”
Stadig het ek kop geknik.
“Dankbaar, Meneer.”
Ek het verby haar gesig probeer kyk en sagter gepraat as wat ek gedog het ek kan.
“Daardie bloed in jou mond, Maraai, is dit ook die oudgeit wat so maak?”
Sy het verleë afgekyk. “La’k liebesters my bek hou, Meneer,” het sy binnensmonds gepraat. “Hy’s net partykeer so. Eintlik is ek sonner makeer …”
Ek het my hand op haar skouer gesit. Dit moet die eerste keer wees in die bykans dertig jaar dat sy by my werk dat ek aan haar geraak het. ’n Vrou wat die letsels van dronk waansin aan haar lyf dra. Wat sweerlik elke helleveeg onthou. Voel en voel, maar niks sê nie. Agter my oë het die huil gebrand oor die vrou wat voor my gestaan het. Die vrou sonder makeer.
Zack van Aarde
Ingrid sit voor die rekenaar toe ek by die huis instap. Haar kop is vooroor en haar blonde hare hang soos ligte gordyne langs haar gesig af. Sy sug en druk ’n sliert agter ’n oor in. Dis ’n gebaar wat ek so goed ken. Een wat sewentien jaar gelede Jala s’n was. Hoekom dink ek tog nou aan dié goed? Jala, wat aandagtig sit en luister, haar bene oor mekaar gekruis, haar dik vlegsel oor haar skouer. Sewentien jaar. Kan dit so lank wees? Die dag toe ek my vrou verloor, kon ek nie huil nie. Ek het van die hospitaal af weggestap met ons babadogtertjie in my arms en die ding in my bors.
Ingrid se hare swiep deur die lug toe sy skielik omkyk. “Wanneer het Pa ingekom?”
“Nou net,” jok ek.
“Uitflippeneindelik!” Sy kom gee my ’n drukkie. Vandat sy ’n adolessent is, is drukkies iets wat so half in die verbygaan gebeur. “Sies, Pa stink na rook, en kyk net hoe vuil is die hemp! Ek het my amper vrek geworry toe ek sien hoe die berg brand. Hoekom bel Pa my nie?” raas sy.
Terwyl ek my hande onder die kombuiskraan afspoel, haal Ingrid hoenderpita uit die mikrogolfoond. Sy kom sit oorkant my aan tafel, haar voete op die stoel, en vra uit oor die brand. Ek vertel van die plaashuise wat ontruim moes word. Omdat min plase brandpaaie het, moes ons veldwagters selfs die vee uit die stalle en krale gaan red. Op ’n aand soos vanaand is dit goed dat Natuurbewaring ’n goeie verstandhouding met die plaaslike boere handhaaf. Vandat ek ’n jaar gelede hierheen verplaas is, hou ons gereeld rivier- en veldpatrollies. Ons reël ook staptoere in samewerking met die boere. Op dié manier verdien die boere ’n ekstra inkomste, terwyl die publiek die kans kry om koue water in ’n klipskeur te ontdek of te swem in van die Waterberg se vele riviere, spruite en fonteine. In die somer verdien die streek sy naam met donderstorms in die agtermiddae wat soms in vloede oorgaan. In ’n goeie reënjaar vloei water van die bergfonteine in die klowe rondom die dorp – ’n roete waaroor die toeriste gaande is. Nou het die brand die ekosisteem so ontwrig dat ek al dié uitstappies sal moet kanselleer. Maar dis die minste van my bekommernisse.
“Die mense glo die brand was kwaadwillig.”
“Ag nee, nie al weer nie,” sê sy met ’n klik van die tong. “Dié dorp gaan op hol oor tjol. Wie sal tog nou die plase wíl afbrand? Robert Mugabe?”
’n Ou man en sy kleinseun is weg, sê ek. Dis my kollega Jan Rats se pa en sy broerskind.
“Shame, hoe vat die arme ou dit?”
Dit is Ingrid se sagter stem. Ek hoor, maar ek hou my doof. Skielik is ek tot in my gebeente toe moeg en so ontwater dat ek ’n hele liter water drink. Met ’n “dankie vir die lekker kos” sit ek my leë bord in die skottelgoedwasser en wonder in die stilligheid hoe ’n mens nou eintlik verlies moet vat. Ek raai Rats vat dit soos ’n man. Hy sou seker die skok wou uithuil, maar ek dink hy het ook vergeet hoe.
Maraai
Als is swart waar ek vir Groentjie by die hekkie staat en inwag. Die roet sit soos vlieë op onse stoele, onse kooigoed, onse eetgoed. Als is toe onner die swart stof. Arme klein Fraaifina is nou ’n heel anner ras.
“Ma?” Dis Jan Rats daai. “Hier’s lekke soet koffie.”
Ek kan nie praat nie. Ek’s onner trane.
“Ons kan tog niks maak nie, Ma. Die polieste het beloof om te soek. Zack en die boere ook.”
Hoe moet dít my troos? Dis mos nie die soort manne in wie se hanne jy jou hart wil sit nie! Zack, wat wet buig, ’n regte ou skelm in die derm. Braam, wat gaaf is as dit by kleingeite kom, maar val jy die slag die hel in, draai hy maklik rug. Tog te besig om met Vrekbek te woelfletter.
“Groentjie kén die berg, Ma. Hy speel elke mirrag daar. Almiskien kruip hy sommer vannag in ’n ou erdvarkgat of so. Staat tog nader, ’seblief, Ma.”
Jan Rats is moeg en seer, ek hóór. Vannag het ons mekaar norig. Veral vannag met die skok wat rou rondlê op die jaart.
Koffie in die hand sit ek by Rats. In onse huis lê Jan Pampoen sy gô en uitsnork. Hy kan tog so rumoerig raak, wat sal hy maak as hy hoor sy klein Groentjie is weg? Wil nie weet nie. Rats gooi nog mieliestronke op die vuur. Elke keer as die vlamme my kant toe lek, wonner ek hoe dit is om weg te skroei en as te word.
“Ma?”
“Rats?”
“Daar’s ’n ding waaroor ek al jarre wonner, maar Pa was altoos in die omte. Nou’s ek en Ma vannag alleen, nou wil ek weet, Ma.”
“Vra maar, my kjend.”
“Die dag van Groentjie se geboorte … Wat
