laat bedaar. Dis net die rubberplantjie wat haar gepla het. Dit was aan die kwyn, dit kon sy sien. Binnekort sou die blare vergeel en afval, uiteindelik sou dit wegkrimp en vrek.
“Jou plantjie moet buite kom, Ella, son kry,” het Sus angstig gesê. Sus se niggies het haar oopmond aangekyk.
Esmeralda
“Hulle doen nou navorsing oor die families wat die afgelope halfeeu op daardie plaas gebly het, natuurlik om genetiese materiaal te versamel en te vergelyk.” Benjamin het die koerant toegevou en opgestaan om sy koffiekoppie in die wasbak te sit. “Dem interessante storie.” Hy het deur sy tande gefluit. “Miskien spoor hulle die moordenaar nog op, ná al hierdie jare.”
Ek het siek gevoel. Maar ek kon dit nie vir Benjamin wys of sê nie. Want dan sou ek weer moes aanhoor ek is nes my breindood “leseresse” wat net mooi goedjies wil lees. My lesers vir wie ek mooi storietjies moet opmaak. Kluitjies moet bak. Fraai verhaaltjies met mooi mense, mooi plekke en nog mooier eindes. En natuurlik toegestrik met pragtige stofomslae van beeldskone meisies en smeulende helde. My lesers wat nie die werklikheid kan face nie. Wat anderpad kyk vir armoede en wreedheid en aardverwarming. Wat hulle eie mooiweerswêreldjies in hulle koppe wil skep omdat die lewe hard genoeg is. Nou wil hulle net spookasem lees.
Ek weet ook maar te goed wat Benjamin van my hygromans dink. Dis ’n klomp tos, het hy al eenkeer sommer prontuit vir my gesê. En ek is ’n ou hoer van ’n skrywer omdat ek enigiets sal skryf vir geld. Myself sal verloën net om iets gepubliseer te kry, al is dit flouer as akkedispis. Maar Benjamin het natuurlik nie ’n benul waar geld vandaan kom nie. Hy hoef nooit winteroggende met donker op te gestaan het om koerante af te lewer of om die kasregister by Checkers te gaan slaan nie, dis dié.
“Maar, Benjie,” het ek baie keer al teruggekap, “Ma gee mense plesier. Ek gee hulle bietjie opwinding en ontvlugting van hulle saai lewe.” Maar hy het voet by stuk gehou dat ek my skryftalent misbruik. Ten minste dink hy ek hét talent. Oor die jare het ek geleer hoe om ’n kompliment tussen sy spul beledigings uit te sif.
My hande het daardie Saterdagmiddag vanself kinderlyfies uit die olierige broskoekdeeg begin vorm. Koppe op dun nekkies en lomp ledemate. Ek het dit op die bakplaat neergelê en in die oond gedruk. Die oondliggie aangesit en vir twintig minute gesit en kyk hoe die kinderlyfies uitsit en skeeftrek, hoe hulle mae opswel. Soos liggame op ’n rivierbodem, het ek gedink. Met konfytflesse om die tenger nekke gebind, het ek my verbeel.
Ek het twee van die louwarm koekmannetjies geëet. Eers die koppe afgebyt, toe die arms. Gekou en gesluk. Gekou en gesluk. Die bevredigende gekaramelliseerde smaak van suiker en botter geproe. As Martine dié toneel sou skilder, sou dit soos ’n Goya-skildery gelyk het: Saturnus verslind een van sy kinders. So iets.
Hoe skryf ’n mens oor iets so gruwelik, het ek gewonder. Hoe klim jy in die lyf van ’n vrou wat ’n verroeste spyker deur haar pasgebore kind se kop druk? Hoe kom jy in die kop van ’n persoon wat haar kind verwurg en dan gaan aandete maak? Hoe verstaan jy die psige van ’n kindvrou wat haar baba verdrink terwyl sy wasgoed met blouseep was? Keer op keer op keer.
En tog is skrywers en reeksmoordenaars in baie opsigte dieselfde, het ek gedink. Albei het ’n vrugbare verbeelding. Albei kan soms nie tussen verbeeldingsvlug en werklikheid onderskei nie. Beide is alleendiere wat die trop vermy. Al twee was waarskynlik bleeksiele op skool. Wat in die biblioteek weggekruip het en deur ander kinders afgeknou is. Albei wreek hulle op ’n wêreld wat hulle verstoot het. En beide wil God speel, wil mag oor lewe en dood hê. Want het skrywers nie al meer karakters afgemaai as Jeffrey Dahmer, John Wayne Gacy, Rosemary West, Daisy de Melker en Moses Sithole nie?
Ek het een van die koekmannetjies in ’n beker warm tee gedoop. Die nekkie het slap geraak en geknak, die kop het vooroor in my tee geval en opgelos.
So min as sewentig jaar gelede was mense nie so van die dood vervreem soos vandag nie. Veral nie op plase nie. Hulle het daagliks met die dood saamgeleef. Hulle het dikwels hulle laaste asem uitgeblaas op dieselfde bed as waarop hulle kinders verwek is. Hulle het siekes tot die dood versorg. Die oë van dooies toegedruk en by lyke gewaak. Self hulle dooies gewas, uitgelê en begrawe. Lank voor hulle sterfdag het hulle doodskiste al op die solder gelê en wag.
Vrouens is dikwels aan kraamkoors dood. Kinders het gereeld van masels en kinkhoes en skarlakenkoors en pokke en witseerkeel omgekom. Mans het op slagvelde gesneuwel. Net die sterkstes het oorleef. Mense het die dood aanvaar as deel van die lewe. Self het ek as kind ’n tant Lalie Brits geken wat nie haar kinders teen Duitse masels wou laat inent nie, want met twaalf kinders, het sy gereken, kan twee of drie maar afsterf as dit moet. “Nee wat,” het sy gesê, “as ’n paar kjinners doodgaan, dan kry ek maar nog, ek gaan g’n al die pad dorp toe vir inspuitings nie.”
Plaasmense het self diere geslag. Hoenders se kop afgekap en skape keelaf gesny. Hoeveel meer sou dit vat om ’n ongewenste kind in ’n put te gooi?
Ek het geril. Ek het die koekroller en eierklitser en maatbeker in die wasbak gepak. Geruik hoe die laaste twee koekkindertjies in die oond verbrand. Rook het soos ’n donker teenwoordigheid in die kombuis gehang.
Nee, Here, ek kán nie, het ek gepleit. Ek is oud en verdomp moeg. Ek kan nie in my laaste jare ’n gesant van die dood word nie. Ek is ’n gesellin van Eros. Ek voel my nie tuis by die dood nie, wil nie daaroor skryf nie. Ek skryf oor die kléin dood, Here. Nie oor die dood wat jou wange laat insak, jou oë laat verdof en jou mond gruwelik laat oopval nie. Wat jou geliefdes ontydig van jou wegvat nie.
Maar die dood is ook genadig, Esmeralda, het ek in my kop gehoor. Geduldig. Tref nie onderskeid nie. Diskrimineer nie. Dis net die moderne mens wat die dood nie meer ken nie, daarom vrees hy dit.
Maar kindermoord? Vergeet dit. In die daaropvolgende maande sou ek my gedurig teësit. Verniet. Want die saadjie was geplant. Bowendien het ek nie meer beheer oor my gedagtes gehad nie, nie eens oor my tikmasjien nie. Wanneer ek saans voor my Olivetti gaan sit het, was dit asof iemand anders se hande bo-oor myne vat. Het die swart toetse vanself op en neer beweeg en het die woorde van Sus se storie op papier verskyn.
Benjamin
Ek het ’n U-turn gegooi en agter my ma aangery. Stadig langs haar gery waar sy op die sypaadjie gestap het.
“Ma, klim in!” het ek gesoebat. “Asseblief, Ma!” Sy het gemaak asof ek nie bestaan nie. Sy het oor ’n leë Cokeblik gestruikel, amper gat-oor-kop neergeslet, maar haar balans wonderbaarlik behou. “Sorrie, Ma!” Verbygangers het ons aangestaar. ’n Kar het agter my getoet. “Ek’s jammer ek’t gesê Ma’s kommin, dis net ...”
“Ag, gaan spring in die dam!” het sy gesnou.
“Whatever,” het ek toe my moer vir haar gestrip en begin wegry.
In my truspieëltjie kon ek sien hoe sy ’n kluit optel en dit in my rigting gooi, hoe haar boarms dril en die klonte grond oor die pad spat. Sy het haar skoene uitgepluk en iets onhoorbaars agterna gegil.
Ek het soos ’n hond gevoel en weer omgedraai, maar by die parkie het sy teen ’n wal afgeneuk en tussen ’n klomp struike verdwyn. Daar het sy seker bly sit tot ek weer my ry gekry het.
Ek het huis toe gery en twee uur lank op haar gesit en wag. Wat vreet haar tog so, het ek op die stoeptrappie gesit en wonder. Fókweet. Dis sweerlik vandat ons op die nuus gesien het dat vier van die geraamtes wat hulle op daai plaas in Magoebaskloof gekry het, dogtertjies is. Forensiese toetse wat op vyf skelette gedoen is wat in Februarie op ’n plaas in Magoebaskloof in Limpopo gevind is, het bewys dat vier van die kinders wat waarskynlik in die 1950’s dood is, vroulik was. Riaan Cruywagen se buikspraakpopgesig was uitdrukkingloos,
