waar dat jy verwagtend is, Sus?” het Inge toe gevra.
“Ingeborg!” Ella was omgekrap. “Mutti het gesê ons mag nie …”
“Dis oukei,” het Sus gesug. “Dit is so.”
Inge het haar gesig byna teenaan Sus s’n gehou. Sus kon haar soet warm asem ruik. “Hoe is dit om by ’n man te slaap, Sus … maak dit seer?”
Sus het aan haar pa gedink, hom gesien terwyl hy rooi oor haar buk met die reuk van sweet en Springboktabak. Sy wou nie aan hom dink nie. Sy het haar oë toegeknyp tot sy hom nie meer kon sien nie. Haar niggies het na haar gekyk, Ella met haar lang bene onder haar ingevou, Inge op haar sy, hulle gesigte onseker.
“Het jy ’n mooi kêrel, hè, Sus? Is hy lief vir jou?” het Ella gevra. Sus se keel het dik geword. Sy het die kind voel beweeg.
“Voel hier,” het sy gefluister en Inge en Ella se hande op haar maag gelê. Hulle het hulle asem opgehou en haar met groot oë aangekyk.
“Ma sê jy gaan jou kleintjie laat aanneem, is dit so, Sus?”
Sy het geknik.
Esmeralda
Benjamin se stem het van ver af na my gekom: “Dis verstommend dat sulke broos skeletjies so lank bewaar kon bly, maar hulle sê dis die kalkerige grond en ideale klimaatsomstandighede in daardie vallei wat dit so behou het.”
Ek het my probeer voorstel hoe die persoon wat tot sulke dade in staat is, sou lyk. ’n Vrou. Baie jonk, eintlik nog ’n meisie. Blank. Agterlik. Ongetroud en ongeletterd. Maar slim genoeg om geslepe te wees. Ook onaansienlik. En op ’n vreemde manier tog aantreklik. Ek het die meisie op ’n plaaswerf sien staan. Ingedagte voor ’n kafhoop, groottoon borend in die grond. Wyerandhoed op die kop. Agter die hooimied, ’n verwaarloosde opstal met ’n ruim stoep waarop hoenders en boerbokke skuiling soek teen die middagson. Uitgerafelde rottangstoele onder ’n katôbaprieel. Agter die huis, ’n laning bloekombome en ’n klipmuur. ’n Afgeleefde Massey Ferguson waarin hoenders broei.
En die wind wat aanhoudend waai, oor alles waai. Oor die varkhokke. Die ganskampie en ’n modderige dam. ’n Agterkamer waarin ’n man ’n trompie speel. Die begraafplasie langs die grondpad. Dit was asof ek al daar was, asof ek die reuk van die varkhok en hooimied en bloekombos en raserige ganse kon onthou. Maar ek het die beeld van die meisie en plaaswerf probeer afskud, my aandag weer by die broskoekresep bepaal. Meel oor die koekroller gevryf.
Want, hemel tog, die hoofkarakters in my boeke lyk allesbehalwe só. Hulle is blond en lenig en bruingebrand. Met selfvertroue, intelligensie, fyn neuse en vol borste. Soms het hulle ’n imperfeksietjie soos ’n skewe glimlag of wipneus en sproete, ’n moesie in die nek of gleufie tussen die tande – maar dit maak hulle net nog aantrekliker en natuurlik onweerstaanbaar vir die jagse helde in my boeke.
Die vroue in my romans is mediese dokters en regsgeleerdes en rekenmeesters. Soms onderwyseresse, maar dit raak minder gewild. My lesers verkies deesdae heldinne wat groot geld verdien en in weelde woon, al is die meerderheid van Feniks-boeke se lesersmark waarskynlik huisvrouens, kelnerinne, verpleegsters, ontvangsdames, sekretaresses, winkelassistente of staatsamptenare.
Nee, Esmeralda Hamman, jou kop raas, het ek gedink en die koekroller vinniger oor die oorblywende stukkie deeg gerits. Vergeet daarvan, jy moet maar elders vir inspirasie gaan soek. Mense wil nie lees van swaarkry en armoede en agterlike vroumense nie. Hulle wil hyg.
Maar dit was te laat, die idee was reeds verwek. Ek het my daardie Saterdagmiddag laat beswanger deur die storie van Sus Niemand. Al het ek op daardie stadium nog nie geweet dis hoe die meisie sal heet nie. Ek het nie gekies om oor Sus te skryf nie, Sus het my gekies.
En in my sou die verhaal soos ’n kind groei. Ek sou dit in my dra, maande lank. Uiteindelik stuk-stuk daaraan geboorte gee. Pynlik en onwillig. My miserabele pennevrug. Want as ’n storie eers by my gevat het, het ek geweet, het ek nie meer ’n keuse nie, dan moet dit tot wasdom kom. Dit moet uit soos ’n kind, al maak dit my vrek.
Dis tog waarvoor ek gevra het, vir ’n storie. Was ek maar net meer spesifiek en minder onverskillig met my gebede. Want inderdaad, die Here het ’n rare sin vir humor.
Sus
Die volgende dag het Sus haar eerste vollengtekleurprent saam met haar niggies in die Capitol-teater gaan kyk, in technicolor, soos haar niggies verduidelik het. Ella het komplimentêre kaartjies gekry omdat sy vakansies by die bioskoop gewerk het. Hulle het Moby Dick met Gregory Peck en Orson Welles gaan sien. Eers moes hulle “God save the Queen” sing, nogal staande. Maar haar niggies het nie saamgesing nie. Hulle het kougom gekou en nou en dan ’n borrel geblaas.
Van die prent kon Sus nie veel verstaan nie, maar sy was nogtans bang vir Captain Ahab met sy been wat van ’n walviskakebeen gemaak is. Wat God uitgedaag het, en tot elke prys wou wraak neem op die wit walvis wat hom sy been gekos het. Toe die walvisvangers hulle harpoene in die walvisse gooi, het Sus se maag gekramp en die kind in haar eenkant toe gepluk, veral toe die see rooi word van walvisbloed.
Die mans het die dik walvisvelle uitgekook vir lampolie. Dit was hulle plig teenoor God en die mensdom, so het hulle gesê. Sus het gewonder of God regtig wou hê dat hierdie diere, so groot en mooi soos kerke, lampolie moes word. Sy het baie stil langs haar niggies gesit en aan die kind as ’n walvissie gedink wat in haar vrugwater swem. In die donker van die teater kon sy sweer sy sien die bult van ’n vinnetjie onder haar rok. Sy was verlig toe Moby Dick die walvisjagters se skip verpletter.
Sus en haar niggies het op die bus teruggery huis toe. Ella en Inge het weerskante van haar gesit en haar hande vasgehou. “Ons is bly jy’t kom kuier, Sus,” het hulle gesê, hulle koppe op haar skouers.
“Wat is pienk en verkreukel en lê op die bodem van die see?” het Ella skielik gevra, sy kon skaars haar lag hou.
Sus het haar kop geskud.
“Moby’s dick!” het Ella geskree. Sy en Inge het dubbeld gevou van die lag, maar Sus het nie geweet wat ’n dick is nie. Vir haar was dit net ’n naam. Toe hulle dit proesend aan haar verduidelik, het sy gebloos en gewens alle tottermans wil pienk en verskrompel op die seebodem gaan lê. Toe sy dit vir haar niggies sê, het hulle so hard gelag dat ’n ou tannie met ’n groen pildooshoedjie kwaai omgekyk het.
“Dink net,” het Ella gesê, “dan het inkvisse altyd iets om aan te peusel, hermietkrappe ’n rekbare woning en slakke nuwe maats.” Inge en Ella het gehuil van die lag. “Uiteindelik het peesters ’n edeler doel!”
Die tannie met die hoedjie het heeltemal in haar sitplek omgedraai. “Kring van die spotters,” het sy gesis. “Julle kan julle skaam …” Eers toe die kondukteur hulle kaartjies kom knip, het hulle bedaar.
Ella het gesê sy wil eendag ’n filmmaker word, of ’n radioomroeper. Sy het vertel dat sy al by die SAUK se klanknabootsingateljee in Johannesburg was, waar hulle klanke vir radioverhale opneem. Sound effects, het sy dit genoem.
“Was jy al in Johannesburg?” het Sus gevra, sy kon haar ore nie glo nie.
“Ag, al baie.” Ella het die busklokkie gelui. Hulle het op die hoek van Proesstraat afgeklim, in Bosmanstraat afgedraai. “Die klank van weerlig word met sinkplate nageboots, ’n naaimasjienenjin moet klink soos ’n vliegtuig en klapperdoppe word gebruik om die galop van perdepote na te maak,” het sy beduie.
“En julle sal my nie glo nie, die geluid van die wind én ’n
