pa geroep het.
“Pa, hier’s ’n kafferman wat na Pa soek.”
Toe hulle huis toe ry, het haar pa na haar gekyk en sy gesig was ernstig.
“Ek wil nie hê jy moet die woord kaffer gebruik nie. Dis nie ’n mooi woord nie.”
“Wat moet ek hom dan noem?”
“Dis ’n bantoe of ’n swart man.”
By die huis het sy kamer toe geloop en op haar bed kom lê en lees, maar die woorde wil skielik nie sin maak nie en nou lê sy sommer net. Sy het al gehoor haar ma gebruik die woord skaamkwaad en dit is hoe sy voel. Soos met die Sappe-skreeuery, voel sy nou skaam sy het dit gedoen, maar sy is ook kwaad omdat niemand dit nog vir haar gesê het nie. Almal praat dan van kaffers. Hoe gebeur dit dat ’n woord wat een dag nog gebruik word, die volgende dag ’n ander betekenis kan hê. Wat dan van die woord blankes? En wat van hotnots? En as dit nie ’n mooi naam is nie, waarom is dit gegee?
En vir wie moet sy vra? Sy is nie een van daardie kinders wat sommer net vra nie. Dis makliker om soms maar net te kyk.
Dis vreemd dat haar ma ook nou werk, veral omdat hulle ver van die middedorp af woon en sy nie sommer daarheen kan stap nie. Soms kom haal haar ma haar vir balletklas of musiekoefening, maar die meeste van die tyd stuur hulle vir Jaffer. Hy kom laai haar by die huis op, neem haar en wanneer sy klaar is, kom laai hy haar weer op. Hy is bruin, maar sy is nie seker of hy dalk Moslem is nie. Sy het nog nooit so ’n naam gehoor nie. Hy maak altyd vir haar die motor se agterdeur oop wanneer hy haar kom haal. Van die kinders spot haar wanneer hy haar aflaai, maar sy gee nie om nie. Hy is vriendelik en praat mooi met haar, soos Josef altyd gedoen het.
Al is dit nie altyd vir haar lekker om ’n kind te wees nie, is die lewe hier bo teen die bult maklik. En haar pa was reg oor die jakarandas. Toe dit lente word, het die blare teruggekom en stadigaan het die pers blommetjies hulle verskyning gemaak. Die voëls keer ook weer terug van hulle oorwinterplekke en dit kweel en kwetter in die bome. Hulle fladder en vleg en bou ywerig neste. Smiddae kan hulle kinders nou onder die bome speel, of in die straat, maar van die lekkerste is wanneer hulle Vrydae die kaskarre se wiele afstof en olie. Langs hulle woon mense wie se kinders so oud soos hulle is en dis maklik om sommer oor die draad na mekaar toe te klim.
Sy dink nie alle kinders se lewe is so maklik nie. By haar in die klas is ’n kind wie se ouers gaan skei en een wie se pa na ’n inrigting in die Kaap gestuur is sodat hy kan ophou drink. Dié kind het nou die dag in die klas begin huil en die juffrou het gesê hulle moet haar uitlos en nie allerhande vrae vra nie. En by hulle in die kerk is ’n meisie wat ’n baba gaan kry, maar nie getroud is nie en nou mag sy blykbaar nie meer kerk toe kom nie. Sy het gehoor toe haar ma-hulle daaroor praat. Sy het ook gehoor toe haar pa vir iemand vertel van die Joodse man in die Kalahari wat ’n kind by sy swart vrou het. Hy wou nie die kind na die nie-blanke skooltjie stuur nie, maar die wit skole wou hom ook nie aanvaar nie. Op die ou end het die man sy kind na ’n privaat skool in Johannesburg gestuur.
“Ai, dit kos my tog baie duur om van Sammy ’n wit kind te maak,” het die man by haar pa gekla toe hulle nog daar gewoon het.
Sondagaande luister sy saam met haar broer in sy kamer na LM-radio se Top 20. Haar broer sê dit word uit Lourenço Marques uitgesaai en dit is waarom die klank so vreemd klink, asof dit in golwe aankom.
Haar pa moet dikwels Kaap toe gaan. Wanneer dit skoolvakansie is, kan hulle soms saamgaan. Maar sy kan nie glo toe haar ouers die oggend sê sy mag saam met haar broer Hippiemark toe gaan en daarna ’n fliek met die naam Woodstock gaan kyk nie. Die Hippiemark is in Loopstraat en dit ruik na wierook toe hulle instap. Oral teen die mure is plakkate van rolprentsterre, musiekmakers en ander mense wat bekend is. Die plek is in stalletjies verdeel en elkeen verkoop iets anders. Sy koop vir haar ’n paar rooi raffia-sandale, ’n leerbandjie vir haar arm en ’n silwer Peace-teken. En in die fliek sit sy doodstil en kyk. Dit gaan moeilik wees om vir haar maats te vertel wat sy alles gesien het.
Op pad huis toe ry hulle verby Distrik Ses en sy vertel dat sy gehoor het ’n verpleegster wat in haar uniform is, kan in die middel van die nag dwarsdeur dié gebied stap sonder om iets oor te kom.
“Ek sal nie so ’n kans waag nie,” sê haar pa. “Dis ’n skollie-nes.”
“Is almal wat hier woon skollies?”
“Nee, almal is seker nie skollies nie, maar hier is baie en dis waarom dit so ’n gevaarlike plek is.”
Sy het nog ’n hele ruk deur die motor se agterruit teruggekyk. Soms dink sy sy wil ook eendag ’n verpleegster word.
En toe een oggend is die koerante vol van die dokter by die Groote Schuur-hospitaal wat ’n hart oorgeplant het. Haar pa sê die nuus gaan wêreldwyd opslae maak en dit is ’n groot deurbraak vir Suid-Afrika. Maar toe haar oom-hulle ’n rukkie daarna terugkom van ’n vakansie in Europa, vertel hulle dat hulle ’n paar keer uit winkels gejaag is omdat hulle Suid-Afrikaners is.
“Ons het baie lank gevlieg, want al die Afrika-state het hul lugruim vir Suid-Afrika gesluit, wat beteken ons moes om die bog van Afrika vlieg.”
Toe haar tannie-hulle weg is, haal sy hulle groot atlas uit en kyk na die kaart van Afrika. Dis ’n groot stuk lug wat toegemaak is.
Juffrou sê hulle mag nie politiek in die klas praat nie, maar die oggend nadat die Amerikaners op die maan geland het, mag hulle ’n rukkie lank in die klas daaroor praat. Toe een van die kinders in die klas egter vertel dat haar ouer suster sê in Amerika het ’n groep vroue hulle bra’s verbrand, het die juffrou hulle ergerlik stilgemaak en gesê dis sommer nonsens.
Nou kyk sy saans na die maan en sy verbeel haar dit lyk nie meer dieselfde nie.
Die eerste teruggaan na die Grootrivier is toe nie om te gaan kuier nie, maar om begrafnis te gaan hou. Haar ouma het onverwags aan ’n beroerte gesterf. Die Saterdagmiddag toe hulle met die nuus bel, was daar ’n Tupperware-partytjie by hulle huis aan die gang en haar pa was rugby toe. Haar ma moes haar vriendinne nooi en ’n vrou het met ’n kar vol plastiekbakke daar aangekom en so tussen koffie en eetgoed verduidelik waarvoor ’n mens alles die bakke kan gebruik. Sy het nog nooit haar ma so sien huil nie, nie eers toe hulle getrek het nie. Haar broers was ook nie by die huis nie en iemand het met haar op en af in die straat gaan stap, terwyl sy net by haar ma wou wees. Sy weet nie waarom mense dit doen nie, want sy onthou die dag langs die rivier is hulle kinders ook in ’n kar gelaai en dorp toe geneem, terwyl sy by haar ma wou wees.
Hulle trek net na middernag by die huis weg. Haar pa het vir hulle met komberse en kussings ’n bed agter in die kar gemaak, maar sy raak nie dadelik aan die slaap nie. Hulle praat en vroetel nie soos altyd wanneer hulle met vakansie vertrek nie. Dit is doodstil in die kar en sy sien haar ma sit met toe oë.
Sy moes deur die nag aan die slaap geraak het, want toe sy wakker word, is die wêreld dor en net hier en daar is ’n verlate windpomp te sien. Net toe die son uit is, stop haar pa by ’n uitdraai met ’n betontafeltjie. Hulle laai die houer padkos agter uit die motor en pak dit op die tafeltjie uit. Die frikkadelle, toebroodjies, hardgekookte eiers en vetkoeke met die appelkooskonfyt en kaas het alles deur die nag koud geword, maar hulle is honger. Hulle staan sommer so om die tafeltjie en eet. Haar ma drink net koffie en sy hou die warm beker met albei hande vas terwyl sy ’n entjie wegstap. ’n Ligte windjie waai koud oor die vlakte en ’n paar vlieë zoem om die vuilgoedhouer wat aan die grensdraad vasgemaak is. ’n Ent verder staan ’n troppie skape met hul boude na die opkomende son gedraai.
Net een bakkie kom verby terwyl hulle daar staan en die man agter die stuur toet
