met haar stem wat vir Colette mooier is as enige stem wat sy al ooit in die bioskoop gehoor het. “Happy birthday to you, happy birthday to you …”
Die meermin sing hard en vals saam, die ander maatjies skameriger. Happy birthday, dear Colette … Maar uit die voorkamer hoor sy steeds die dawerende akkoorde van “Die lied van jong Suid-Afrika”, en die twee wysies so bo-oor mekaar laat haar skoon vergeet wat sy wou wens. Dat sy haar eie hondjie kan kry? Dat haar twee boeties sal ophou om haar te terg oor haar melktande wat uitval? Dat sy eendag so mooi soos Mammie en so slim soos Deddie sal wees?
“Waarom sing Mammie vir my in Engels?” vra sy toe haar ma by die laaste uitgerekte to youoo kom.
Mammie se glimlag val kaboem van haar gesig af. Haar wange vlek weer rooi. “Ek het nog altyd vir jou in Engels gesing. Dis hoe my moeder vir my gesing het. My vader was Engels, Colette, onthou dit. Jy het hom nooit geken nie, maar jy het ’n Engelse oupa. There were no Voortrekkers on my side of the family.” En sy sny die sjokoladekoek so ongeduldig dat die gestyfde linnetafeldoek vol bruin krummels gestrooi word.
Colette wonder hoe sy dit regkry om Voortrekkers amper soos ’n lelike woord te laat klink. In Deddie se mond klink dit altyd so groot en deftig. Onder Deddie se stomp swart snorretjie word dit ’n wonder vir die oor, soos herlieeewing of deurgrond.
Re: Lissabon!
• Colette Niemand 7/8/2007
My liefkind, dis verstaanbaar dat jy nog te jonk en ongeskonde voel vir Fernando Pessoa se Livro do Desassossego. Onthou, dit het byna vyf dekades ná sy dood eers verskyn, en ek het die Engelse vertaling laat in die jare negentig gelees, toe ek al ’n betreklik bejaarde vrou was wat haar kind én haar kleinkind verloor het. Toe ek lankal die wonde gedra het “van al die veldslae wat ek vermy het”.
Dáárdie aanhaling het soos ’n vuis om my hart gevou die oomblik toe ek dit lees. Toe ek jonger was, het ek gedog as ek net die oorlog op ’n veilige afstand kon hou, as ek die vieslike veldslae van persoonlike passie aan dapperder siele kon oorlaat, sou ek ongeskonde anderkant uitkom. Anderkant wát, wonder ek nou.
Dis hoekom ek vanaand vir jou wil sê dit maak nie saak as jy nie vind wat jy in Portugal gaan soek het nie. As jy net iets van jouself daar kan vind, my liefste klein vuurvissie, sal jou reis reeds die moeite werd wees. En dit klink vir my of dít klaar begin gebeur het. Hou vas daaraan, hoor, moet dit nóóit weer los nie.
Ek is ook mos indertyd oorsee “om myself te vind”. Ek het my eie stem gevind, ek het gehoor hoe ek werklik klink, en dit het my so groot laat skrik dat ek huis toe gevlug het en my tong uit my mond gesny het. Stilbly is ook ’n antwoord, het ek kleintyd by Mammie geleer. Ná my oorsese swerfjare het dit my leuse geword, my verskoning om alle verdere veldslae te vermy. As jy stom is, word jy nie ’n soldaat of ’n deelnemer nie, jy word ’n toeskouer.
Maar jý is nie ’n toeskouer nie, lieweling. Jy het al genoeg verliese in jou jong lewe gely om jou veel wyser te maak as wat ek op jou ouderdom was. (Al verstaan jy nog nie alles wat Pessoa kwytraak nie.) Jy het jou ma se veglus geërf – maar darem ook genoeg van jou ouma se versigtigheid om jou teen selfvernietigende dapperheid te beskerm. Nee wat, ek het volle vertroue in jou. Soek en jy sal vind.
Liefde uit die Kaap
OORLOG
Mammie het haar opgetof vir die uitstappie na die stad, haar mond so rooi soos ’n brandweerwa geverf, haar blonde hare gekartel en vasgesteek onder ’n klein blou hoedjie wat amper soos ’n soldaat se stywe keppie lyk. Sy dra handskoene en hoëhakskoene en haar laaste paar ongeleerde sykouse. Haar rok het groot skouers en ’n dun wit beltjie om die middel en ’n romp wat nogal baie van haar bene wys. Dis nie dat sy haar bene wíl wys nie, moes sy vir ouma Trui op die plaas verduidelik, maar met die oorlog het lap skaars geword en roksome korter, dis nou maar hoe dit is.
Colette kan nie ophou om na haar ma te kyk nie, al die pad van Rondebosch tot in Kaapstad, terwyl hulle so wieg-wieg in die elektriese trein ry. Dis warm en die donkergroen leerbank voel taai teen die waaie van haar bene. Moenie so kriewel nie, vermaan Mammie, jy kreukel jou rok. Want Colette is ook uitgedos vir die stad. Haar rok is geknip uit ’n ou rok van Mammie, maar jy sal dit nooit raai nie, want die blou blommetjieslap lyk nog mooi nuut en Mammie is mos knap met naald en gare. Sy het die lyfie bo gesmok en ’n ronde wit kragie aangewerk en ’n ry blou Bakelite-knopies agter. Make do and mend, sê Mammie, dis deesdae die leuse van alle patriotiese vroue.
Colette vermoed sy word miskien ’n bietjie te oud vir gesmokte rokkies, maar Mammie sê nonsies, dink aan die arme dogtertjies in Europa wat glad nie eens meer rokkies het om te dra nie. Nie eens meer ’n dak oor hulle koppe het nie. Colette kan nie verstaan hoe haar gesmokte rok die Europese dogtertjies gaan help om ’n dak oor hulle kop te kry nie, maar sy besef dit het iets met patriotisme te doen, daarom dra sy maar die rok sonder om te kla.
Hulle gaan inkopies doen, nuwe kouse en ’n steppien vir Mammie en ’n papierpop vir Colette en ’n mooi bont kopdoek vir Sina, die klimeidjie wat Mammie vroeër vanjaar op die plaas gaan haal het om by hulle te kom werk. Siestog, sy mis haar mense vreeslik, sê Mammie, sy’s eintlik nog bogkind. Skaars ’n paar jaar ouer as Colette. Dit moet ááklig wees, sê Colette, om weggevat te word van jou huis en jou familie om by vreemde mense in ’n vreemde huis te gaan werk. “Ek weet nie wát ek sal doen as dit met my moet gebeur nie!” “Dit sal nie, my skat,” troos haar ma. “Jy’s ’n wit kind.”
Colette is nie seker of daar nog papierpoppe oor is in die stad nie, want met die oorlog is dit nie net lap wat skaars geword het nie. Maar Mammie sê aanmekaar ons kan nie kla nie, want hierdie sonskynland van ons is ’n paradys in vergelyking met oorsee. In Engeland is daar glad nie meer kouse te koop nie, nie sykouse of rayonkouse of nylonkouse of enigiets nie, die arme Engelse meisies smeer hulle bene bruin met gravy. Colette hoop rêrig dat hulle vandag kouse sal opspoor, want sy gril haar dood as sy dink dat Mammie dalk die sous vir hulle Sondagmiddaghoender aan haar lyf sal wil smeer.
Ná die inkopies gaan hulle in Stuttafords se restaurant in Adderleystraat koek en tee bestel, en dan gaan hulle nog bioskoop toe ook voordat hulle vanmiddag die trein terug huis toe kry. In for a penny, sê Mammie en lag opgewonde. Dis nie aldag dat ons twee meisies stad toe gaan nie, nè. Colette lag saam met haar. Dis vir haar vreeslik lekker as haar ma van “ons twee meisies” praat, asof Colette baie ouer is as net nege jaar.
Dis waar dat hulle min stad toe gaan, al woon hulle nou baie nader as toe sy kleiner was. Mammie sê dis almal se plig om minder te koop en minder rond te jakker in hierdie donker dae. Don’t STRAIN the trains, lees hulle op groot plakkate op die stasies, met snaakse prente van reisigers in waentjies wat deur olifante en kamele getrek word. Mammie brei saans serpe en musse vir die soldate, want haar jonger broer veg in Noord-Afrika. Colette probeer ook ’n serp brei, maar sy weet nie of enige soldaat so ’n skewe serp vol gate sal wil dra nie. Deddie terg haar en sê: Wat Uncle David in Noord-Afrika nodig het, is ’n vlieëplak, nie ’n warm serp nie.
Dan raak Mammie vies en sê dit gaan nie oor Uncle David nie, dit gaan oor die stryd teen die Nazi’s. Elkeen moet sy deel doen en sy doen haar deel met haar breipenne. Dan druk Kleinboet ’n opgerolde stuk koerantpapier in sy mond om Churchill se vet sigaar voor te stel en maak sy stem dik: “We shall fight them on the beaches, we shall fight them in the fields, we shall fight them behind our knitting neeldles, we shall NEVER surrender!” Altyd die hanswors in die familie, sê Mammie mos.
Maar haar pa vra wat het die Engelse al ooit vir ons gedoen? Waarom sal ons hulle help in hulle oorlog? Deddie is in die jaar 1900 gebore, terwyl ’n klein groepie Boere teen die magtige Britse Ryk baklei het, soos hy gereeld
