sy pa en ma. Hulle het hom laat in hul huwelik gekry, hul wonderwerk-kind, lank nadat hulle ophou hoop het. Dit gaan nog moeiliker wees as wat ek gedink het. Hulle lyk paniekbevange.
Ek stel myself voor en hulle stamel iets terug. Is dit George en Grace? Maak nie saak nie, want hulle kyk nie na my nie, maar verby my, op soek na hul seun, wat so naby agter my loop dat hy ’n oomblik nie sigbaar is nie. Ek staan eenkant toe en skielik is hulle al drie bymekaar. Daar is ’n oomblik van oorblufte stilte terwyl ’n ouer se ergste vrees plek maak vir verligting, so groot dat die pa en ma daar voor my oë op die aanloopbaan as ’t ware kleiner word.
Die ma huil. Die pa sit sy arm om haar skouer. Jan beweeg nie. Hy lyk verlore. Sy pa gee versigtig ’n tree vorentoe en gaan staan stil. Hy kyk eers na my asof hy wil vra: Mag ek my seun maar ’n drukkie gee? “Asseblief,” sê ek, met ’n knop in die keel, en ek staan vinnig terug, verbouereerd deur die ontsag wat hulle my betoon. Dis ék wat geen reg het om hier te wees nie.
Jan se ouers verwerk sy stilte baie goed. Dis duidelik dat hulle iets heelwat ergers verwag het. Hy lyk fiks en is bruingebrand. Hy loop, hy kan hardloop, sy verstand is helder, hy leef! Wat maak ’n klein dingetjie soos om te kan praat saak? Hulle sal hom daardeur help – sy ma verseker my daar is niks soos tuisgemaakte kos en liefde nie.
Sy hou my hand styf vas. “Dankie, dokter, dankie.” Sy huil steeds. Sy pa hou my ander hand vas. Hy skud dit met oorgawe. Ek is skaam oor hul dankbaarheid. Wat het ek gedoen om dit te verdien? Ek is maar net die chaperon wat die kort lootjie getrek het, die groentjie-psigiater, ’n dienspligtige nes hul seun. Die oorlog is ’n skandalige gemors en ek is jammer oor hul hartseer, hul stukkende seun en dat ek hom so aan hulle moet oorhandig.
Maar ek verwoord niks hiervan nie.
Terug by 1Mil is daar slegte nuus. Die weermag stuur my en Vlakvark na die gevegsfront. Ver in die noorde van Suidwes is daar ’n garnisoendorp met die naam Oshakati, die tuiste van die grootste militêre basis in die oorlogsone. Ons moet ’n psigiatriese sorteringsdiens van daar af bedryf en die troepe vir post-traumatiese stres evalueer. Vlakvark gaan eerste en ek sal hom dan ná ’n paar maande gaan aflos.
Ek is skrikkerig vir wat voorlê, maar nie die kolonel en sy trawante nie. Hulle is baie opgewonde en ingenome met hulself. Ons gaan die PIE-beginsel in die behandeling van emosionele trauma toepas, vertel hulle my: Proximity (nabyheid aan die gevegsone), Immediacy (vinnige behandeling) en Expectancy (laat die soldaat baie duidelik verstaan dat hy sál terugkeer na die slagveld).
Maar eers moet ons beginner-psigiaters nog genesing help bring. Selfs dít is egter ’n oordrywing van ons kwalfikasies. Ek kan myself nog nie ’n psigiater noem nie. Ek het skaars ses maande se blootstelling aan psigiatrie agter die rug en nou moet ek ’n eenman-eenheid word wat gevegspanning in ’n oorlogsone moet gaan bestuur. Is dit nie ’n bietjie gou nie? Hel nee, word daar aan my gesê, dis oorlog, man. Oorlog! Ons kan nie bekostig om tyd te mors nie. En daar is nie plek vir swakkelinge nie. Staan regop! Skouers reguit! Boude in! Pak jou sak en gryp die geleentheid aan. Jy vertrek binnekort.
Ek begin afskeid neem van almal, maar my melancholie word getemper deur iets heel onverwags – seks. En baie daarvan. Ek doen dit met oorgawe wat aan waansin grens. Daar sal die volgende drie maande geen geleentheid daarvoor wees nie, dus gee ek my vurig daaraan oor. Wanneer ek nie pak nie, het ek seks. ’n Neurotiese libido het van my besit geneem en seks is ’n wonderlike afleiding. ’n Lekker stukkie kan jou alles laat vergeet en daar is geen gebrek aan gewilliges nie. Oorlog is ’n kragtige stimulant, of miskien is dit die naderende skeiding wat ons aandryf. Wat ook al die rede, ek gaan nie tyd mors met ontledings nie. Ek aanvaar bloot dat die geluksgodin in ’n moeilike tyd aan my kant is.
Op die dag van ons vertrek is ek uitgeput. Ek staan op die vliegveld op ’n triestige, koue dag. Dit reën. Voor my doem die agterstewe van ’n monsteragtige Hercules-vliegtuig op. Die helling wat reeds laat sak is, ontbloot ’n enorme anus. Saam met honderde ander rekrute betree ek die spelonkagtige binnekant. Ek voel soos Jona in die maag van die walvis. Ons is gou in die lug.
Niemand sê veel nie, want ons is almal te gespanne. Ek verwyl die tyd deur te kyk na foto’s wat van my mees onlangse meisies vir my gegee het. Van die foto’s het boodskappe by. Sommige is kripties en verwys indirek na weke van wilde passie. Dit laat my glimlag. Dit voel reeds so lank gelede.
’n Paar uur later land ons net suid van die oorlogsone en klouter in die verblindende son uit. Vragmotors wag om ons te vervoer na ’n kamp waar ons die nag gaan slaap. Ons kry elkeen ’n blikkie bully beef vir aandete. Die plek lyk soos ’n tronk en is omring deur doringdraad. Ons sit in die sand en wag. Die atmosfeer bly gedemp. Toe dit aand word, word ons saamgehok in ’n groot, leë vertrek sonder elektrisiteit.
Ek maak my blikkie aandete oop. Dit ruik vrot. Ek lig met my flitslig op die inhoud. Dit lyk soos droë braaksel en ek gooi dit weg. Al wat oorbly, is om te wag dat die dag breek. Ons gaan lê op die sementvloer. Dis ’n koue nag. ’n Paar van die hongerder en dommer mans het die geblikte gemors geëet en hul krampe begin in die vroeë oggendure. Soldate met loopmae strompel al bulkend en kreunend in die donker rond terwyl hulle soos masjiengewere poep. ’n Gestoei ontstaan toe ’n vlaag braaksel oor een van hulle spuit.
Dis nie ’n goeie begin nie.
Die oggend breek vars en helder aan. Nie eens die strafkamp-omgewing kan die prag van die sonsopkoms demp nie. Deur die draad sien ek hoe die horison pienk verkleur. ’n Ligte briesie waai die stank van die nag weg. Die toneel sal selfs nog aanlokliker gewees het as ek nie so honger was nie, maar daar is niks om te eet nie. ’n Paar van ons glip weg en gaan soek kos. Ons vind ’n soort kroegrestaurant nie ver van die kamp af nie. Ons verslind die ontbyt en loop in stilte terug.
Die ledige ure gaan verby terwyl dit al hoe warmer word. Teen die middag verskyn ’n stofwolk in die verte. Ons konvooi het aangekom. Met ’n woeste vaart begelei ’n Jeep die vragmotors by die kamp in.
Korporaals skreeu: “Maak gou, maak gou!” Hulle is hoogs geïrriteerd. Hoekom nou die skielike haas, ná die gedraal tot dusver? Sommige van die mans wat die vrot kos geëet het, beweeg baie stadig. Hulle kan skaars hul sakke oplig en hulle is glad nie lus vir sulke opdragte nie. Hulle antwoord terug, aangevuur deur hul getraumatiseerde ingewande. Dis ’n chaotiese toneel. Tussen die pandemonium deur bulk ’n bulderende stem: “Sjaddup! Sjaddup! Julle dose, sjaddup!”
Ons word verwelkom deur ’n slordige, bleek majoor, wat ek binnekort baie beter sal leer ken. Hy klim uit sy Jeep en swaai ’n knyperbord en ’n klomp papiere rond. Hy laat nie op hom wag om ons in te lig oor die gevare wat voorlê nie. Sy taalgebruik is deurspek met oorlogstaal – rooi sones, hinderlae, ammu, terrs, klieks, victor yankees – ’n haas onverstaanbare taal. Onder sy papiere is ’n lys met soldate se name, ingedeel volgens ons plasing. Ek is een van ses manne wat Oshakati toe moet gaan. Ons kry elkeen ’n enkele toebroodjie en ’n magasyn met skerp ammunisie.
Bene rek iewers langs die pad na Oshakati.
Ons konvooi vertrek. Ons sit stil in rye weerskante in die vragmotor, die seilflappe is toe en styf vasgemaak. Die lug kan nie sirkuleer nie. Sommige van die mans wat ons begelei, het hul hemde uitgetrek. Die bolywe blink in die sauna-agtige toestande. Die man oorkant my het ingesluimer. Die voertuig ruk. Sy kop ruk agtertoe en dan weer vorentoe. Hy kap sy neus teen die loop van sy geweer dat die bloed spuit. Ons is almal te futloos om te beweeg. Selfs die bloeier, wat intussen wakker geword het, kyk lusteloos na die helderrooi druppels wat op die vloer spat waar hulle vinnig stol, donkerrooi verkleur en uiteindelik ’n dowwe bruin word.
Ons kom laat die middag op Oshakati aan. Die basis glim onder ’n blakende
