op almal se borde behalwe Pa s’n oorgebly het na één bord oorgekrap, die vuil borde opmekaargesmyt en kombuis toe gegaan. Waar sy sonder taal en sonder woorde teen die kombuistoonbank gaan staan en wanhoop het.
“Jo?” sou Pa dan uit die eetkamer roep. “Ons moet nog dank.”
“My hart is nie vol dankbaarheid nie,” het Ma teruggeskree. “Dank jý as jy so dankbaar voel.”
Slegs die lui van die voordeurklokkie of die onaangekondigde instap en vraende kyke van ’n gemeentetannie kon ’n onmiddellike maar kortstondige wapenstilstand bewerkstellig.
Ma het jare later nog steeds na Lalla se dieet as die migraine-en-slukdermspasmatyd van haar lewe verwys.
Eers was dit tien dae van appels en rusies en kos wat teruggaan kombuis toe. Vier, vyf dae ná die aanvang het Lalla Pa aan tafel gekonfronteer: “Pa maak altyd asof dit so major is om veertig dae en veertig nagte lank te vas. Dit is nie. ’n Mens is net drie dae lank honger, dan begin jy fantasties voel. Ek sal my hele lewe lank net appels kan eet.”
Die fase het aangebreek waarin Ma so gereeld soos die rusies kookwater uit die kombuis-urn in ’n koffiebeker gaan tap en gedrink het. Sy het tóé al die pynlike slukdermspasmas gekry – volgens die jong dokter wat haar behandel het ’n simptoom van erge spanning.
Twintig, een en twintig dae. Pa en Ma staan op skei. Om die huwelik te red kondig Pa drastiese maatreëls aan: “Julle twee maak vrede of ek hok julle.”
“I like, I like,” het Lalla kop in die lug gegryns. “Ek wil in elk geval nêrens heen gaan nie. Ek wil niemand sien nie. Dis Paula en die adder wat dit gaan vóél.”
“Hulle is soos Esau en Jakob nadat Jakob die eersgeboorteseën van Isak gekry het,” het Pa teen die einde van die affêre vir Ma gesê. Sy, Paula, was binne hoorafstand, besig om die budjies in hulle hokkie te diens.
“Asof Hansard en Faith de Lange ’n kind kan grootmaak om tot ’n seën te wees,” het Ma suur gesê. “Die een wat laaste lag, mag dalk uiteindelik die lekkerste lag.”
“As ons dit net kon bekostig om die tweeling Stellenbosch toe te stuur …”
“Om nuwe vriende te maak? Jy mors jou asem en jy weet dit.”
“As ons hulle saam by die diep kant kon ingooi, sal hulle gou weer ontdek dat bloed dikker as water is.”
“As ek ’n loopbaan gehad het, sou ons dit kon doen.”
Die óú verwyt. As Ma lank gelede die roeping gehad het om ’n pastorievrou te wees, het sy die roeping verloor.
Kort voor hulle matriekeksamen is daar ’n dokumentêre reeks oor die Tweede Wêreldoorlog uitgesaai. Pa het huisbesoekskuiwe gemaak om dit te kon kyk; nege-uur Woensdagaande was hy voor die TV in die gesinskamer waar die gesin dalk een keer per jaar saamgekuier het.
Pa was gaande oor dié dokkie. Ou mans het voor wanordelike boekrakke of in rolstoele van oorwinnings en nederlae sit en vertel. Een van hulle het net ’n halwe gesig gehad; die ander helfte was ’n saamgetrekte knoets. Skrapnel het die bloedvate en senuwees, weefsel en stukkies been wat daaronder was, uitgeruk. Waar die neus was, het kraakbeen en weefsel gesmelt en soos plastiek in vuur verskrompel. ’n Grys vlies het soos ’n swam op die irislose oog gesit. As daar nog ’n venster na binne, ’n kornea, was, het die oorlogswam dit volledig toegegroei.
Een aand toe Paula deur die gesinskamer geloop het om vir haar ’n kaasbroodjie in die kombuis te gaan maak, was die man met die swam op die oog aan die woord. Hy het vertel hoe hy en sy makkers onder aanvoering van generaal Neil Ritchie landmyne in Noord-Afrika geplant het. Uiteindelik is hulle in die Slag van Gazala verslaan.
“We lost the harbour of Tobruk,” het die ou man met die eenkanttoekyk van ’n blinde wat homself nooit in die spieël sien nie, gesê. “We shouldn’t have. Ritchie just didn’t make the grade: he failed to exercise strong command over the troops.”
“You lost the harbour of Tobruk. You also lost your eyesight,” het die onderhoudvoerder gesê. “When you look back on the war now, what do you think? Was it worth it?”
Paula het net die vraag gehoor, nie die verminkte ou man se antwoord nie. Maar sy sou ook oor oorlog kon praat, sy het nou ook ondervinding daarvan gehad. Die veldslae tussen die mure van die ou pastorie was ongedokumenteerd, maar erger.
Oor en weer het sy en Lalla op mekaar bly skiet. Die naaste beskikbare aanvalswapens is nadergepluk: kleinkalibergewere, snelgewere, handkarabyne, dubbellope. Sy en Lalla het negeponders en mortiere gegooi en op mekaar afgeskiet. Hulle het mekaar se landmyne afgetrap.
Ook Pa en Ma het gereeld teenoor mekaar stelling ingeneem.
Hulle was almal verloorders. Hulle het stukke van mekaar weggeskiet: weefsel, onskuld, respek, rooibloedselle, tweelingbloedselle.
Was één verhouding dit werd? Was Hans de Lange dit werd?
3
“Dit voel nou byna soos die ou tyd,” sê Ma vir Hans. “Asof daardie tye ooit kan terugkom. Ai, Hans. Julle drie in die twee kamers aan weerskante van die pastorie se tuinmuur, wie sou nou ooit kon dink dat julle paadjies in soveel verskillende rigtings sou loop? Jy weet dat Lalla weer ’n baba het, nè? Dis weer ’n dogtertjie, gelukkig nie ’n koliekkind soos Claire nie.”
“My ma het vir my van Lalla geskryf,” sê hy. “Geluk met die nuwe kleinkind, Mevrou. Ek moet erken: my kop is vol bos, ek leef mos in die bos. Ek moes op die internet gaan kyk waar Shenzhen is. Ek het nie eens geweet daar bestaan so ’n plek nie. ’n Skande. Geniet Lalla dit daar?”
“Nee,” sê Ma.
Hy wag dat sy moet verduidelik. Hy luister asof hy alles wil hoor, maar die meedoënlose aantrekkingskrag tussen hulle twee is presies dieselfde, weet Paula. Dis soos altyd die hele plek vol.
“Ek dink my kind is verskriklik eensaam,” sê Ma. “En bang. Lalla is nie een vir babas nie. Sy is bang hulle gaan dood, sy glo nie in haarself nie. Walter, weer, is in sy element. Ons skype nie baie nie, maar as ek en hy praat, praat hy net iPods, iMacs, iPhones en ander aai’s. Hy sê Shenzhen wemel van die intellektuele. Dis mos asof doktersgrade daar van die bome afgepluk word. Noudat ek daaraan dink: ís daar ooit bome? Arme Lalla, sy’s heeltemal uit haar diepte. Dis ’n vreemde plek, klink dit vir my. Daar is nie juis ’n middelklas nie. Jy het die handearbeiders, dié wat snags slote grawe en kabels lê, en die intellektuele.”
Magneet en magneet, positiewe pool en negatiewe pool. Ek en Hans de Lange is in mekaar se kragveld, dink Paula. Die magnetiese noordpool van ’n kompas wys na die magnetiese suidpool van die aarde. Die kompasnaald kan nooit na die weste of ooste draai nie.
“Lalla,” sê Ma van waar sy buite die kragveld staan, “hoort iewers waar sy saam met ander middelklasma’s kan wees. Doodgewone sout-van-die-aarde-vroue wat partykeer saam koffie drink, hulle probleme met mekaar bespreek en hulle kinders saam laat speel. Lalla kort ander jong ma’s wat haar kan gerusstel. Nou sit sy driekwart van die tyd honderde meters in die lug in ’n glaskas met haar twee en Walter se twee uit sy vorige huwelik. Sy maak haarself dinge wys – dat Emmatjie nie in haar oë of in haar gesig kyk nie, sulke soort dinge, bid jou aan. En dis nou die reënseisoen daar; dit kan nie maklik vir haar wees nie. Lalla was nog nooit op haar beste as dit reën nie.”
Die dag toe
