Titelblad
DIE GRYSLAND-VERBLYF
Jaco Fouché
KWELA BOEKE
Opdrag
Aan my ouers, met dank
Motto
Watter kaart of watter ster sal ek jou wys om veilig deur die grysland heen te reis?
DJ OPPERMAN
Hoofstuk 1
Toe die vrou van Personeel Phillip bel om te sê hy is weer aangestel en hy net “O” sê, het sy bygevoeg: “Maar, meneer, is jy nie bly nie?”
Heelparty mense wat in die maatskappy se diens is, meen dis ’n voorreg, maar Phillip het voorheen daar gewerk en het die lang dae en die kantoorpolitiek onthou. Hy was besig om die salaris te bepeins. Hoewel die werk hom nie eintlik aangestaan het nie, sou die salaris hom toelaat om te spaar. Hy het ander planne gehad as om lewenslank ’n kantoorwerker te wees.
Die bedrywighede van die maatskappy, wat in Bellville geleë is, is finansieel van aard. Die plek bied produkte aan mense wat wil spaar en belê en verseker, en Phillip is betrokke by geringe administratiewe takies wat die aanbod van produkte moet stimuleer en bespoedig. Dis waarskynlik nie ’n slegte werk om te hê nie.
Phillip is dertig jaar oud en ’n skilder wat een uitstalling agter die rug het. Diegene wat die uitstalling gesien het, het hom gaaf behandel en gesê dis goeie werk vir ’n jong man. Oor “goed” sou hy nie kon sê nie; hy was wel seker dat dit belangrik is om te skilder.
En hy het gedagdroom dat die skilderye vir hom geld sou verdien, genoeg om miskien sy werk te los. Hy het geweet die meeste skilders se finansiële vooruitsigte is nie wat ’n mens belowend kan noem nie, maar hy het tog op ’n redelike inkomste gehoop, sodat hy groot erns kon maak met die volgende uitstalling. Hopelik sonder om onderbreek te word deur die eise van daaglikse roetine en werksverpligtinge.
Sy eerste skilderye het hy gemaak toe hy vyf-en-twintig was en vir Rita geken het. Rita met die blonde kop en mooi mond, sy wat hom ondersteun het, tot die ondersteuning blykbaar nie meer die moeite werd was nie. Rita wat steeds by hom spook soos in ’n ou Afrikaanse storieboek. Rita wat dit duidelik gestel het dat hy meer verantwoordelik moet word, of dis verby met hom.
Miskien, dink hy soms, is hy net te lui om te werk. Maar wat anders is daar om met jou tyd te doen as om jou fortuin na te jaag?
Vir Rita het hy deur ’n vriend ontmoet. Dit was in ’n woonstel in Bellville en hy het op ’n bank in die vriend se woonstel gesit en sy het na hom gestap en haar linkerhand uitgehou en gesê: “Rita.” Hy het haar hand met sy regterhand geneem en sy het gesê: “Verkeerde hand.”
Daarna het hulle die verwagte dinge gedoen: na musiek gaan luister, gaan fliek, gaan uiteet, by mekaar se vriende gekuier. Sy was ’n ontvangsdame by ’n dokter. Die verhouding het heg geraak en hulle het trou aan mekaar gesweer, maar ná twee jaar was dit blykbaar tyd om daardie trou te onttrek, en hulle is uitmekaar.
Teen die tyd dat hy weer by die maatskappy begin werk het, was die uitstalling slegs weke tevore. Hy het gevoel soos hy dink skilders voel – besig met die dinge van die kwas – maar hy sou nie juis ’n “kunstenaarslewe” leer ken nie. Daar was uiteindelik twee onderhoude, een in die koerant en een op die radio, maar hy was nie tydens een gemaklik nie.
Hoe op aarde is ouer kunstenaars so gemaklik wanneer hulle oor hulleself praat? het hy gewonder. Dit kan net welslae wees wat soveel selfvertroue bring, goeie tegniek, ’n oog vir kleur, gunstige besprekings in die koerant, die kameraadskap van ander skeppendes.
Sy foto het een keer verskyn en mense het hom hier en daar gelukgewens. Verder het hy ’n smakie gekry van wat hy gemeen het die high life moet wees: by ander uitstallings, gedigvoorlesings wat kuns as tema gehad het, een keer ’n ete aan huis van ’n skilder, waar mense wyn gedrink en jazz geluister het terwyl gekleurde ligte oor skilderye laat speel is.
Daar was intriges om van te verneem. Dié een het dit en dat geskilder, maar die werk het gebreke – wat jammer is, het hy gehoor. Daar was ook gerugte oor kwaslaster: ’n gebruik waarvolgens modelle doelbewus as kru uitgebeeld word. Daar was professionele afguns, en selfs af en toe beskuldigings van nabootsery. En daarop onvermydelik berigte en gesprekke oor invloed in ’n sekere omgewing. Wat leer ’n nuweling meer, en wat laat hom meer ingesout voel, as skindernuus oor ander op sy gebied?
Van die kennisse wat hy in hierdie omgewing ontmoet het, het vriende geword. Daar was lekker aande en hy het dinge geleer. Hy het byvoorbeeld danksy Ben, ’n filmentoesias, rolprente ontdek waarvan hy andersins nie kennis sou geneem het nie – rolprente waarin die wroeging van Noord-Europeërs humoristies aangebied word. Ook boeke waarin die karakters se lewens nie juis as gebeurtenisvol beskryf kan word nie, maar wat eerder in somber dieptes afdaal. Wanneer jy so ’n verhaal klaar gelees het, is dit met die verligting van ’n duiker wat opkom vir asem en opnuut die betekenis van die lewe besef.
En wat is die aard van daardie betekenis? Sy nuwe kennisse het gesê jy vind dit in ’n vervulde bestaan. Hy het gelet op hoe hulle leef maar kon nooit agterkom wat presies ’n vervulde bestaan is nie. Hy kon wel met sekerheid sê sý idee van vervuldheid kry hy nie in ’n kantoor nie.
Dit was gaaf om in gesprek te tree met mense wat uit hoofde van hulle opvoeding meer kultuurgeoriënteer was as hy. Mense wat die vereiste skilders se werke gaan bekyk het waar dit in oorsese galerye hang. ’n Mens kan sê: Wat is belangriker as om die vereiste skilderye te betrag?
In die kunswêreld bespeur hy ’n vryheid wat hy nie in vorige geselskappe geken het nie, ’n soort vrywaring om sy belangstellings en koddighede op die mou te dra. So het hy en ’n galery-eienaar en nog ’n man een aand in ’n kroeg in Kaapstad gesit. Daar was groot menings oor die kuns, geïnspireer deur die glase konjak in hulle hande en die belangstelling van die derde man in wat hy raaiselagtig avant-garde kuns genoem het.
Later was Phillip moeg vir net sit en luister en hy het besluit om ’n stuiwer in die armbeurs te gooi. Hy het gesê: “Die Amerikaners het nog geen kuns van waarde geproduseer nie.” Die galery-eienaar het na hom oorgeleun en gesê: “Daar is ’n paar noemenswaardige uitsonderings.” Dit was vir Phillip ’n baie snaakse voorval.
Die mense wat hy leer ken het, het hom vermaak met hulle ernstige uitsprake en hulle geneigdheid om duur restaurante te besoek en dan hulle kos in sukkelende Italiaans of Frans te bestel. Liewe magtig, wou hy sê, julle is ’n spul jong Afrikaners en almal kan dit sien en hoor. Wees verstandig en spreek die kelner in Engfrikaans aan!
Maar dus, solank ten minste sommige van die ontmoetings in potspelkroeë en braairestaurante kan geskied, solank mense bereid is om hom toe te laat om aan te dring op die meriete van Amerikaanse strookprente en kinematiese aksierillers, steek hy voelers uit na hierdie wêreld. En is hy bereid om die meriete te oorweeg van Europese films en die werk van afgestorwe skilders.
Dis lekker om sy ou vriende te vertel van die bietjie sukses wat hy gesmaak het en die nuwe omgewing wat hy leer ken – dalk tot hulle irritasie, dis moeilik om te sê. Onder die ou vriende tel Andy, ’n skoolvriend wat in die gasvryheidsbedryf werk en soos Phillip lief is vir aksieflieks en rekenaarspeletjies en bier. Andy woon in die suidelike voorstede van die Kaapse Skiereiland, waar Phillip gereeld gaan kuier.
Andy is ’n gewoonlik sjarmante man wat sy hare sedert die tagtigerjare
