gewerk het. Of die Antipodes, wat so ’n aantrekkingskrag vir Afrikaanse mense het. Eendag, eendag . . .
Dis asof Phillip soveel mense ken wat graag elders sou wou wees.
Hy is besig met volgende skilderye, of het minstens ’n begin gemaak. Hy het agt halfklaar doeke waaraan hy al ’n jaar lank karring, saans en naweke. Dit is min. Hy kry nie die tyd en energie om behoorlik daaraan te werk nie, en sy oorspronklike idees het vervaag, sodat wat hy reeds gedoen het vir hom verspot lyk wanneer hy kyk na die helder strepe olieverf oor die ligte agtergrond van die doek.
Daar is skilders wat vieruur soggens opstaan om aandag aan hulle kosbare ambag te bestee, maar Phillip doen dit nie. Dalk is hy ongedissiplineerd. Hy hou nie daarvan om slegs ’n uur of wat op ’n slag aan ’n prent af te staan nie. Hy het ’n hele dag nodig om ’n paar ordentlike vierkante sentimeter werk te produseer. Anders is hy geneig om kort, onsinnige merke op die doek te maak wat ’n mens seker abstrak kan noem, maar wat in werklikheid net verfstrepe is.
Hy moet kans hê om hom in te leef in die werk voor hom voor hy verder kan gaan. Hy moet boeke kan optel om die skilderye daarin krities te bestudeer en hy moet hom kan beroep op die tradisie en hy moet kan terugsit en sigarette rook terwyl hy wonder hoe ander mense genoeg werk vir ’n uitstalling bymekaarkry. Hoe kom skilderye ooit kláár?
Hy het nie genoeg tyd nie. Met sy eerste uitstalling kon hy die grootste gedeelte snags en op af dae afhandel. Soms selfs tydens werksure, toe hy ’n doek kantoor toe gebring en dit langs sy tafel staangemaak het sodat hy tussen oproepe en bestellings deur gou na willekeur kleur kon aanbring. Aanvanklik tot sy baas se vermaak, later tot sy irritasie.
Nou, in diens van die maatskappy wat ’n loopbaan en byvoordele bied, maar wat ook toewyding vereis, verlang hy na die tyd en geesdrif wat hy as arm kantoorassistent tot sy beskikking gehad het.
Hy is nie besig om sy ambisie uit te leef nie. Sy plan is om, goed of sleg, ’n skilder te wees wat sy brood met sy kwas verdien – of toetsbord dan, want hy oorweeg soms rekenaargrafika. En om bekend te staan as ’n skilder, goed of sleg, nie as rekenaarprogrammeerder of klerk of verkoopsman nie.
Hy het niks teen daardie posisies nie en hy weet elkeen van hulle kan vir die regte persoon eenhonderd persent bevredigend wees, maar dit is so dat ’n mens in redelike mate jou identiteit uit jou werk put. Hy was self gretig om trots te wees op ’n loopbaan, maar hy meen daardie loopbaan is lankal vír hom gekies. Nie deur die mog ’t troffe snuffelgidsloting wat hy as werksoeker sonder kwalifikasies toe al goed geken het nie, maar as bevestiging van ’n soort kunssinnige uitverkiesing.
Hy is ’n windsak-idealis, maar hy besef as windsak-idealis dat hoe meer tyd hy in ’n onbevredigende werk met redelike voordele deurbring, hoe groter is die kanse dat hy uiteindelik sal swig voor dit as loopbaan. En dat hy dan sal moet voortwerk op pad na die uiteindelike beloning van ’n pensioen, aan die ander kant van ’n lewe wat hy al besef het maar alte kort is.
Die werk by die maatskappy is nie sleg nie. Hy kom agter, of verbeel hom, dat hy minder kwellinge het as baie ander wit Afrikaanse mans. Swart ekonomiese bemagtiging raak hom byvoorbeeld nie, want hy voel nie verplig om ’n bestuurspos na te streef nie.
Maar vergeet die politiek en dink aan die werk. Hy het byvoordele wat hy nie in sy vorige twee werke geken het nie. Hy kan geld wegsit vir die mettertydse droom van bedank-om-te-skilder. Daar is heelwat geselskap van sy eie ouderdom en ’n lewendige maatskappykultuur waarby hy kan inskakel: daar is ’n sportklub, ’n sosiale klub, en die dinge wat werkende jong mense graag saam doen.
Wat die werk self betref, kan hy bevrediging put uit ’n deel van sy pligte, wat amper kompenseer vir die ander deel wat soms onbegryplik is en waarvoor hy nie opgelei is nie. Dele van wat hy doen, verstaan hy glad nie, en lewensversekering bly ’n burokratiese raaisel.
Daar kort wel ’n sekere zing wat hy in vorige werke geken het – die zing van onafhanklikheid. Gedurig word sy werk gemonitor, geweeg, en soms te lig bevind en teruggestuur. Gereeld moet hy met ander mense skakel oor kleinigheidjies soos waar lêers hulle bevind.
In sy vorige betrekking, al was hy sonder medies en pensioen, het hy ’n eie kantoor gehad met ’n hanteerbare adminstelsel. Hy kon direk met kliënte skakel, en hy het die tweelingrisiko van gramskap en goedkeuring self geloop. Hy kon hom die luukse veroorloof van trots wees op sy werk. Niemand het namens hom verantwoordelikheid aanvaar nie en hy moes na sy eie prestasies omsien.
Nou kan hy dit nie meer doen nie. Wat hom opgelê word, is só ’n klein deel van ’n groter korporatiewe geheel dat hy spreekwoordelik steier voor die gedagte van sy eie onbenulligheid.
Dís hoekom mense die loopbaanleer klim, vermoed hy, om dieselfde rede waarom soldate range verwerf: nie net ter wille van toenemende gesag nie, maar om weg te kom van die onbenulligheid. Is hy bevoeg vir daardie klim? En sien hy kans daarvoor? Dit sal beteken hy sal lewenslank met hoofsaaklik dieselfde taak besig wees, in dieselfde omgewing, omring deur mense met ’n ingesteldheid waaraan hy dink as korporatief en burgerlik en wat dreig om hom in te sluk.
Werksuitstappies en -funksies probeer hy vermy. Om ’n dag lank in die buitelug te sit en gesels om braaivleisvure, om ’n uur in ’n lesinglokaal deur te bring terwyl ’n motiverende spreker sy sê sê, om twintig minute lank te vergader om ’n tafel – hierdie dinge word ondraaglik. Hy het nóg die geduld nóg die moed om vriendelik en beleefd te sit en luister na ander mense.
Hy kan nie met die gemak gesels wat hy oortuig is hy vroeër kon doen nie. Hy wil nie meer ná werk ure bestee aan ginnegaap by vriende of potspel speel soos hy eers gedoen het nie. Daar is nie meer sin in sosiale omgang nie. ’n Gesprek moet ’n onderwerp hê en kort en bondig wees.
Grappe kan hy nog verdra, solank dit gou verby is. Vir dubbelsinnighede en sarkasme het hy nie meer tyd nie, hoewel hy dit vroeër jare geniet het. Goedige aanmerkings klink vir hom na beledigings, en hy kan dit nie kleinkry dat meer en meer mense so venynig raak nie.
Waarom, byvoorbeeld, sou iemand hom eendag sê hy dink hy’s Vincent van Gogh? En dit terwyl hyself eintlik dink hy’s Jackson Pollock, die knorrige Amerikaanse skilder wat sy skilderdoeke met verf bedrup het. Of dalk is hy Nikolai Gogol, die eienaardige Russiese skrywer met sy lieflike, skokkende verhale soos “Die oorjas” en “Dagboek van ’n malman”.
In “Die oorjas” is daar ’n karakter soos Phillip, ’n onbenullige klerk wat in ’n departement werk wat baie aan die maatskappy herinner. En in “Dagboek van ’n malman” raak die man met elke inskrywing meer kranksinnig. Is dit nie die werk van ’n skrywer wat iets begryp omtrent die samelewing en hoe dit die individu verniel nie? ’n Kunstenaar wat die mensesiel verstaan?
Hoofstuk 2
Wat hom gerusstel, is boeke, e-pos en die bietjie tekenwerk wat hy nog doen. Die geskrewe woord kan hy baasraak, meen hy, en sy sosiale lewe het verskraal tot feitlik uitsluitlik elektroniese korrespondensie.
Hy kan nou kortaf met ’n kollega wees en dan verlig gaan sit en ’n hartlike brief aan ’n kennis skryf, natuurlik met kuns as onderwerp. Hy sien uit na e-pos soos ’n verliefde tiener; hy kom saans in kantoor toe om lang briewe te skryf aan mense wat hy nooit sien nie.
Hy het selfs ’n Gautengse vriendin via e-pos ontmoet, en vir maande wissel hy woorde met haar. Sy het ’n brosjure gesien met van sy skilderye daarin afgedruk.
Jou werk het my diep getref, skryf sy. Ek hou van jou liggaamstudies, al daardie posture, maar jou gesigte staan my die meeste aan. Jou gesigte lyk of hulle soveel weet. Hy antwoord vernaam: My geheim is plagiaat. Ek plagiariseer die lewe. Ná hy die e-pos
