sal ’n rekwisisie aanvra vir ’n kis. Dennehout met touhand-vatsels. Poppe & Son kan haar weer gaan begrawe.”
Die Nagsluiper se vierde slagoffer het Ella nie op dokter Koster se tafel gesien nie. Hom het sy beter geken as die joernalis. Báie beter geken, intiem geken. Sy was nog in ICU toe dokter Koster die regsgeneeskundige ondersoek op Bam afgehandel het. Sy was kritiek; daar is gevrees vir sepsis waar Abel met sy ongesteriliseerde lem aan haar buik gesny het.
Sy het wel Bam se begrafnis in Wespark bygewoon, in ’n rolstoel, vol antibiotika en sterk verdowing teen die pyn. Agterna summier terug hospitaalbed toe.
Dokter Koster kyk op, hoor ook die lawaai by die diensingang. “Hulle’s hier.”
Poppe & Son se kistrollie kom teen die effense vloerhelling in. Die rubberwieletjies met die aardige vrag girts oor die skoon teëlvloer na die outopsievertrek, stamp die swaaideure oop. Die hidrouliese springvere laat hulle geluidloos vanself toeswaai.
“Dankie. Los die kis net so op die trollie,” sê dokter Koster. “Ek sal bel as julle haar kan kom haal.”
“Hoe lank gaan dit vat?” vra meneer Poppe Senior.
“Nie lank nie.”
“Ons is besig, ons het môre ’n begrafnis.”
“Sy’s nie haastig nie. Oormôre, die dag daarna …”
Ná die menere Poppe vertrek het, verskyn die lykhuisdiener met ’n klouhamer en groot skroewedraaier. Ella wonder momenteel waar dié gereedskap so vinnig opgediep is.
Die skroewe is vasgeroes, maar die hout verrot, klam en vol rooi modder, en die kis gaan nie hergebruik word nie. Dit neem die assistent net enkele minute om die deksel los te breek. Hy lig dit weg om die inhoud te ontbloot.
2. Sarajewo, Bosnië-Herzegowina, 1991 – 1993
Berge, woude, riviere. Golwende heuwels bestippel met gehuggies. Kothuise van klip en sink en hout rondom plekke van aanbidding: kerke met torings waarin klokke beier, moskeë met minarette waarin muezzins uitroep. Oewers met bome en boorde vol vrugte, granate wat rooi oopbars. Lappe landerye vol groente, hawer, koring. Weilande met gras en plate wilde affodille, geel en wit.
Eeue al lê hierdie landskap só, gaan eenvoudige mense langsamer hulle godvresende gang. Nie altyd onversteurd nie, want hulle ken bloed en trane. Hulle is deel van die Balkanse slagvelde, van uitdelging en verowering deur Barbare en Vandale van die Donker Eeue, deur Middeleeuse Ottomane, deur Oostenryks-Hongaarse magshebbers, deur twee wêreldoorloë.
Nou, in die naam van vergelding, kom die nuwe woestelinge. Ook húlle praat die vergieting van bloed goed, noem dit selfs wenslik. Herlei dit tot die Groot Skeiding in die elfde eeu, waar alles begin het. Só oud al is die onderdrukking en uitwissing van die Serwiërs.
Die nuwe hordes kom uit Serwië, maai in Kroasië, steek dan die grens na Bosnië oor. Ook in Bosnië-Herzegowina is niks voor hulle sense heilig nie. Prijedor, Sanski Most, die Sana-vallei, verder wes en suid en oos na Banja Luka, Srebrenica, Mostar en Sarajewo. Hulle sê vir mekaar die probleem was toe al ’n etniese ding, en is dit steeds. En hulle sê hulle, die Serwiërs, het láng geheues, vergeet nooit die ou onregte nie, en moet dit nou regstel. Hulle kom sonder genade met hulle tatoes en gewere en kanonne, en niks sal ooit weer dieselfde wees nie.
Wanneer die son in hierdie bloeddronk tyd oor die heuwels opkom en die kleure van die veld veredel, verskyn in die jasinte oggendlig ’n nuwe skakering oor die eens pastorale landskap: die glim van ’n vreemde rosigheid, van al die bloed van mans en vroue en kinders wat hier verspil lê.
* * *
In die berge om Sarajewo wurg agt bataljons van die Serwiese Romanija-korps die lewe uit die stad en sy inwoners met sluipskutters en bombardemente. Geboue word in puin gelê, baie van hulle histories – Ottomaanse argitektuur uit die veertiende eeu, Oostenryks-Hongaarse fasades van twee eeue oud.
Min dele van die stad is onaangeraak, en wanneer die bom-bardemente bedaar, hang donker roetwolke oor die bomkraters en puin. Die lug is gevul met die bitter reuk van kruit, van vuur en versengende verskroeiing. Daarmee saam die krete van gewondes en verminktes. In strate en op sypaadjies bly die dooies lê, want net die dapperstes, dié met ’n doodswens, sal die koeëls trotseer om die liggaam van ’n geliefde te probeer terugwin.
In ’n bergbasis by Glasinako Polje word Vlatko Galic en Zoran Dragnic as sluipskutters opgelei. Vlatko, met sy Zastava M76, en Zoran, met sy AK47, word losgelaat om te gaan doen wat hulle die beste kan doen: om terreur te saai en die bloed te vergiet van ongewapende mans, vroue en kinders. Hulle doen dit uit ’n verlate woonstelgebou in die Serwiese buurt Kovačići, net suid van die Miljacka-rivier wat Sarajewo soos ’n mes in sy lengte deursny. Hulle vestig die vier en sewentigste sluipskietnes in die beleërde stad.
In ’n leë woonstel op die sewende verdieping het Vlatko dieselfde dag van hulle intrek met ’n hamer en ’n sementbeitel ’n gat deur die buitemuur van die woonvertrek gekap, nie groot nie, net ’n gleuf vir die loop en die teleskoopvisier van sy geweer. Die Zastava M76 is ’n Joego-Slawiese skerpskuttergeweer, gekloon op die Russiese Dragunov. Maar pleks van die Dragunov se ammunisie gebruik dit die effektiewer 7.92 x 57 mm-mauserkoeëls. Soos die Dragunov het dit ’n flitsdemper voor aan die loop om die warm gasse van ’n skoot, en dus die ligging van die skut, te verdoesel. Die M76 vuur sy koeëls teen ’n trompsnelheid van 730 meter per sekonde. In normale omstandighede op ’n mansgrootte teiken is die effektiewe trefafstand 800 meter – net ’n sekonde vandat Vlatko die skoot aftrek totdat die koeël sy teiken tref.
Hy lê op sy maag op die vloer, die loop deur die gleuf gedruk. Met die teleskoopvisier het hy ’n voëlvlug-uitsig op die middestad, die Marijin Dvor, die Nasionale Museum, die Parlementsgebou, dele van Tito-straat tussen die dakke deur. Draai hy die loop na regs, sien hy die Skenderija-gebou langs die rivier, ’n kulturele jeugsentrum met winkels, koffieplekke en die Bosna-klub se basketbalbane, en die lemmetjiesdraad om die groot kompleks van UNPROFOR se Franse kontingent. Laat sak hy die loop, duik die Vrbanja-brug oor die Miljacka in sy visier op, so naby, voel dit vir hom, dat hy dit kan aanraak as hy ook sy hand deur die gleuf kan kry.
Vlatko lig die loop op, sien deur sy visier die geskarrel van ’n voetganger wat Tito-straat na die Holiday Inn toe oorsteek. In Sarajewo stap niemand rustig oor ’n straat nie. As jy wil leef, skarrel jy soos ’n rot van een deuropening na die volgende. Vlatko se vinger rus op die sneller, in sy voorarm span ’n spier.
“Doef.”
Die woord plof sag oor sy lippe. En hy gryns toe hy sy vinger verslap en die kolf van sy skouer af op die vloer laat sak. Ek is ’n god, dink hy. Ék besluit wie leef en wie sterf. Daardie vrou kan vandag bly leef.
Hy vryf met die snellervinger teen sy nek waar ’n sweetdruppel onder sy vuil, gebleikte hare verskyn het. Die druppel is waar die oop bek van ’n wolf hap, die tatoe nie delikaat nie. Die tatoeëerder in Vukovar het gebrou, met stomp naalde net ruwe arsering gedoen sonder definisie en belyning. Vlatko wou eintlik ’n tier se kop hê.
Op pad na die nuwe bloedige slagvelde suid van die Kroatiese grens het hy nóg ’n tatoe gekry: in die sagte vel aan die binnekant van sy linkerarm wat die geweer se loop stut wanneer hy na ’n teiken korrel, is die woorde ARKANOVI TIGROVI.
Met
