’n getroue Nasionalis vervang word. Die agtergeblewe Engelse het hulle daarmee versoen dat die topposte voortaan vir hulle ontoeganklik sou bly. Daar was wel ’n paar ambassadeurs onder hulle, maar nie in die sleutelposte nie. Sommiges het, terwyl hulle in die middel en senior range luier, boeke begin skryf, ander het skouerophalend sonnette begin lees of skilderlesse geneem, en daar was selfs dié, soos die konsul-generaal in Hongkong, wat ’n blokfluit-ensemble op die been gebring het.
Selfs onder die Afrikaners, sou ek uitvind, het min amptenare in die nuwe eerste minister, Hendrik Frensch Verwoerd, heil vir Suid-Afrika se diplomatieke betrekkinge gesien. Saam met die Engelse amptenare het hulle dr Verwoerd meesal – reg of verkeerd – geassosieer met anti-Semitiese en pro-Nazi-gesindhede: nie juis politiek wat maklik in die buiteland verkoopbaar is nie.
Toe ek weer die Engelsman raakloop wat my amper onderstebo geloop het, steek hy sy hand uit en sê: “Hi, I’m Eddie Dunn, sorry about bulldozing you the other day!” Ek hou dadelik van hom. Hy kyk glad nie uit die hoogte na my nie en laat my voel dat hy werklik in my belang stel. Ewe oulik sê ek: “That’s what we’re there for, Sir!”, en hy lag goedig. Die Engelse van die buitelandse diens was gewoonlik stywerig en formeel, en het hulle nie veel met juniors opgehou nie. Maar dié ou was ’n uitsondering, ’n vriendelike, goedige, gawe man. Daardie dag sit hy sy hand op my skouer en sê: “Aren’t you the chappie who’s supposed to speak Italian?”
“Well, yes, in a manner of speaking,” antwoord ek hom (weer oulik), en toe gesels hy verder in skaflike Italiaans en vertel my dat sy forte eintlik Spaans is.
Toe sê hy: “It’s great that you have a foreign language. And unusual. Your Italian doesn’t quite sound like Dante’s, but keep it up! It can be a very valuable asset – even a lifesaver, believe me!”
Ek sou by ander hoor Eddie Dunn is die departement se voorste hispanoloog, en kan Spaans baie beter as Afrikaans praat. Sy vroeëre loopbaan het hy byna uitsluitlik in Spanje en Latyns-Amerikaanse lande deurgebring.
Toe my verplasing uiteindelik kom, was ek verheug om te hoor Eddie Dunn en sy vrou gaan medepassasiers wees op die Stirling Castle wanneer ons op 23 Augustus 1959 Engeland toe vertrek. Eddie was via Engeland op pad na een of ander buitelandse sending waar Spaans gepraat word. Op die dokke in Kaapstad loop ek toe boonop ’n ander bekende uit my verlede raak: professor Bruwer, skrywer oor Suider-Afrika se swart stamme en my volkekunde-dosent toe ek pas na matriek ’n jaar of wat op Stellenbosch was. Ek het op universiteit altyd aan sy lippe gehang, en het uitgesien na die geleentheid om lank en lekker met hom te gesels gedurende twee hele weke op see.
Op die dokke koop ek Die Suiderland, en toe ek die voorbladberig sien, koop ek sommer nog twee. “BRITTE GEBELGD OOR SA-GESANT”, skreeu die voorblad. Die koerant se Londense korrespondent sê dit gons in Whitehall oor dr Verwoerd se aanstelling van dr AJR van Rhijn as die nuwe gesant in Londen. Hulle meen die Suid-Afrikaanse eerste minister behandel Brittanje met minagting. Om ’n bejaarde, uitgediende politikus wat nie meer goed genoeg vir die kabinet is nie in die Unie se allerbelangrikste diplomatieke amp te plaas, is gewoon ’n belediging vir Haar Majesteit en haar regering. Dis bereken om die boodskap oor te dra dat Suid-Afrika geen erg het aan die gewaande intieme band met Brittanje en die Statebond nie. En, word daar gesê, die nuwe gesant het in Duitsland gestudeer, praat glo Duits stukke beter as Engels, en was sterk gekant teen Suid-Afrika se deelname aan die Tweede Wêreldoorlog. Dis verbluffend dat die Britse regering en die paleis ingestem het tot dié benoeming, want kort tevore het Nederland geweier om ’n nuwe Suid-Afrikaanse ambassadeur te aanvaar omdat hy Duitsland gedurende die oorlog goedgesind was.
My hart sink, want dr Van Rhijn gaan my baas wees in Londen. Ek gaan ten nouste met hom saamwerk van die dag dat hy – ’n maand later as ek – voet aan wal sit. Ek het al gehoor ’n privaat sekretaris is iemand wat álles vir sy baas en sommer die baas se vrou en kinders en familie en vriende moet doen. Tydens die bootvaart lees ek die berig herhaaldelik deur. Hoe nou gemaak? Ek het werklik nie lus om by goed soos Jodehaat en die nyd tussen Engelsman en Duitser betrokke te raak nie.
Eddie Dunn sus my: “Don’t get carried away about these little things, Nasie. It all comes out in the wash.”
Ek gryp die geleentheid aan.
“Eddie, help me please! How would you set about the job I’ve been given?”
So begin ’n lang en kosbare gesprek. Behalwe dat ek en Eddie op die boot die dubbelspelkampioene in die tafeltenniskompetisie word, sit ons ure en gesels terwyl ons vrouens hulle elders doenig hou – Sarie in ons kajuit besig om op te gooi, want sy was ’n hele ent swanger, oggendsiek, én seesiek. Soos ’n welwillende oom probeer Eddie my touwys maak in die weë van ons diplomatieke diens, en van wat in my nuwe werk van my verwag gaan word. Hy vertel my baie van hoe moeilik die verhouding tussen beroepsdiplomate en politieke aanstellings soos dr Van Rhijn kan wees. En van die sinisme wat ’n posvereiste by die diplomaat is.
“Diplomacy, somebody once said – misquoting Von Clausewitz – is the continuation of war by other means. Don’t be bluffed by the pomp and ceremony and the old-world decorum. As a diplomat you are hell-bent on getting your country’s interest served, en vir ons Rooinekke in die Diens word dit nou by die dag moeiliker. Ons tel glad nie meer nie, en die Broeders is maar suspicious oor ons. Maar ’n outjie soos jy, you’ve got it made, even if you aren’t really an establishment type. As for the likes of me, we keep our heads down and make the best of whatever competitive advantage we’ve got – in my case, my Spanish connections.”
“Why must you keep your heads down?”
“Because we’re different, Boetie. Anders. We are hostages to history. Die Broeders is nie baie … hoe sê mens … verdraagsaam oor mense wat nie soos hulle is nie. Fortunately, it is possible to be ‘anders’ and to hang in there, like me. Maybe, who knows, like you too. Just don’t be too anders, my young friend.”
Ek nooi professor Bruwer om te kom saamgesels. Die bonkige, ernstige ou man met die heserige stem vertel ons lank en in groot besonderhede, asof ons studente is, hoedat die vasteland van Afrika allermins homogeen swart is – dis talryke swart volkere wat deur kolonialisasie in onnatuurlike groeperings ingedwing is. Dáárvan kan net moeilikheid kom. Suid-Afrika het nou, met dr Verwoerd aan die stuur, die geleentheid om te bou op wat basies reeds dáár is en nie die pad te volg van olie en water te probeer meng nie.
Eddie Dunn toon heeltyd hoflike belangstelling teenoor die professor, maar sê nie veel nie. Wat hy wel sê of vra, is dikwels effens tergend, maar die professor gaan onverstoord voort. Ek kan nie veel bydra nie, want ten spyte van my jaar in sy klasse voel ek steeds onkundig oor dié dinge. Professor Bruwer kom agter dat hy ons nie na wense oorgehaal kry nie. Hy begin ook lig spottend praat.
“Julle mense wat veronderstel is om ons land in die wêreld daar buite te verteenwoordig behoort darem wragtag meer te weet oor julle eie landgenote! Glo my gerus maar – dís waaroor die politiek van nou af sal gaan: ras, en die verhoudinge tussen die rasse. Ruimtelike ordening! Ek dink ons enigste hoop lê daarin dat ons die volkstrots van elke stam ontwikkel, dan kan ons hulle aanmoedig om hulle eie politiek te bedryf. Anders gaan ons onder.”
Eddie het stilweg hieroor geglimlag, en nie geantwoord nie. Maar daardie laaste oggend in Southampton, terwyl die skip vasmeer, staan ek en hy eenkant vir ’n afskeidsgeselsie. Ons het professor Bruwer reeds gegroet, en omdat Eddie en sy vrou deur vriende ingewag word terwyl ek en Sarie die trein Londen toe moet haal, moet ons ook nou totsiens sê. Ons het geheg geraak aan die ouer egpaar – albei seker oor die veertig – en beloftes is reeds uitgeruil van mekaar vorentoe weer sien.
“Is jy toe bekeer?” vra Eddie Dunn my met ’n skewe glimlaggie.
“Ek … ek dink nie so nie, Eddie. Om eerlik te wees, ek is
