vis, het hy naderhand presies geweet waar om hom te soek tussen die riete en grasse. Die vis het nooit verder geswem as die bog waar die klomp riete gegroei het nie, hy was altyd daar êrens. Hy was die donker ding in die vlak water, wat blitssnel en met ’n skielike warreling van modder kon wegskiet as die kind hom met sy knopkierie probeer steek het. Daar was dowwe kolle op sy lyf wat die kind kon sien as die son hom reg vang.
Die dag toe die kind die vis die eerste keer gesien het, het hy op sy maag teen die biesiekant van die Siyayi gelê en met sy hande in die water gespeel. Hy het alleen agtergebly op die hardgebakte rivierwal toe die ander abantwana van die stat verder met die rivier afgeloop het om voëleiers uit die neste in die rietbos te gaan haal.
Mtethu, jou luiaard, het hulle hom gespot terwyl hulle wegloop.
Pasop vir die krokodille wat jou gaan vang, ons sal jou nie kan help as hulle kom nie, het hulle gelag.
Hy kon hoor hoe hulle al verder wegraak, hoe hulle praat en skree en met stokke die bome se blare loop en afkap. Die brak met die spits ore is ook saam, die kind kon kort-kort sy skerp blafgeluide hoor. Later kon hy nog net die kapgeluide van hulle stokke hoor.
Hy wou nie saam nie. Hy het lekker op die grond gelê, sy kop op sy elmboog gestut en die ander, beweegliker hand in die water. Op die plek waar hy gelê het, was die wal skerp en die water amper reg onder hom, sodat sy hand gerieflik afgehang het. Die son het lekker op sy rug gebak, in sy kopvel ingekriewel. Die water was lou om sy hand, sy vingers vryf drywende wortels van ’n waterplant. Hy het die bewegende skaduwee van die watervlak probeer vang, die sonlig deur sy vingers laat roer.
En toe het die vis hom gebyt.
Die kind het orent geruk en sy hand teruggepluk. Hy was net betyds om te sien hoe die groot vis onder die watervlak, reg voor hom, skerp op sy maag draai en met ’n warreling van vinne en stekels tussen die graswortels en die biesies wegskiet, diepwater toe. Hy kon duidelik sien hóé groot die vis was. Groot.
Hy het horterig begin huil. Nie oor sy vinger seer was nie, maar omdat dit gebyt is. Oor die skrik. Oor die ding in die water.
Terwyl hy na sy vinger kyk, het hy gedink aan die groot, plat bek van die vis. Hy het hom die harde bek om sy hand verbeel, die skerp tande om sy arm, sy skouer, sy hele kop.
Hy wou agter die ander kinders aan hardloop, want die vaak was nou heeltemal uit sy lyf. Maar toe sien hy weer die vis.
Dié het stadig en lui teruggeswem gekom, en weer tussen die plante van die vlakwater in die modder ingesak. Die vis se vinne het skaars geroer. Hy het weggeraak, totdat die kind nog net gewéét het van die vis daar onder.
Die kind was bang vir die vis.
Hy het gedink aan al die kere wat hulle al deur die rivier geswem het, wat hulle mekaar in die vlakwater gejaag het en handevol modder opgeskep het om mekaar te gooi. Hy het gedink aan die groot vis in die modder wat van die kinders weet, en nog altyd daar was as hulle geswem of gespeel het. En aan die stekels op die vis se plat kop.
Toe die ander kinders terugkom, het hy nog steeds daar gesit en afkyk in die water. Hy het nie weer die vis gesien nie. Nie daardie dag nie. Hy het ook nie die ander kinders vertel nie.
Die kind het begin om die vis elke oggend te voer. Soggens het hy die laaste brandsels van die vorige aand se pap uit die pot gaan krap, die harde kors met ’n bietjie water natgemaak, en dit dan tussen sy vingers en handpalm gedruk en gedruk totdat dit ’n stywe bol was. Hy het gewag totdat die ouer kinders skool toe geloop het, totdat hy hulle nie meer in die voetpad tussen die heuwels kon sien nie, en dan stilletjies water toe gegaan. Hy en die brak.
Die kind het geweet waar om na die vis te soek. Die vis was gewoonlik die donker kol waar die son tussen die palmiete op die water gebrand het. Hy het die bol pap in stukkies opgebreek en dit naby die vis se lêplek in die water gegooi. Die pap het eers op die water gedryf, wit spikkels wat sag en voos word, en dan onder die oppervlak insak. Die laaste stuk pap het hy altyd vir die brak gebêre. Of as dié veld in was, het hy dit self geëet.
Partykeer het die spikkels pap roerloos in die water weggesak, maar soms, en al hoe meer, kon die kind sien hoe die groot lyf van die vis onder die oppervlak beweeg en hoe die bek die papstukke hap. Dikwels was daar ook die skerp bewegings van kleiner, vlugtiger visse. Maar daar was net een groot vis. Die kind wou die vis vang.
Hy wou die vis gewoond maak aan die pap, en hom dan vang. Hóé het hy nie geweet nie, want hy was te bang om die vis met sy hande te probeer vang. Hy het eers probeer om hom met ’n groot klip kapot te gooi, maar die vis was nog altyd te vinnig. Toe het hy probeer om die vis raak te steek met ’n skerp stok, maar dit was asof die vis gewéét het. Die oomblik wat die skaduwee oor die water val, het hy geswenk en was hy weg.
Die kind was bang vir die vis, en wanneer hy in die middae saam met die abantwana in die rivier geswem het, het hy gesorg dat hy wegbly van die modderige vlakte by die riete. En dan het hy met sy een hand tussen sy bene vasgehou. Hy was ook altyd eerste uit die water, want hy het geweet dat die vis van hulle weet; dat die vis na hulle spelende lywe deur die riete en die modderwater kyk, en sy stekels roer.
Hy was nie bang as hy op die wal gestaan het nie. Dán het hy in die water ingekyk, en probeer uitmaak wat hy alles van die vis tussen die riete kon sien: die bruin val met die ligter kolle, die oë, die vinne wat roerloos hang asof dit die vinne van ’n dooie vis was. Hy het geril, en ’n bietjie van die waterkant af weggeskuif.
Die kind het nie geweet hoe om die vis te vang nie. Tot die dag toe hy die wit mense by die rivier gekry het.
Hy het een oggend, nadat hy die vis gevoer, en die brak die laaste pap van sy hand afgelek het, al langs die rivier geloop. Hy het fluit-fluit die harde lag van die inhlekabafazi in die bome bokant hom nagekoggel. Die brak was agter ’n ding in die veld aan. Toe hy by die platkroon om die draai van die voetpad kom, was die mense skielik daar. Die wit man en ’n seun het daar voor hom op stoeltjies langs die rivier gesit. Agter hulle, ’n bietjie dieper op die wal in die koelte van die bome, het ’n kar sonder ’n dak gestaan. Hy wou eers omdraai en terughardloop, maar hulle het hom nog nie gesien nie, en hy was nuuskierig om te kyk wat hulle daar langs die rivier doen. Hy het suutjies teen die stam van die platkroon gaan sit en hulle dopgehou. Hy was bly dat die brak nie daar was nie, want dan sou hulle hom lankal gesien of gehoor het.
Die man was besig met iets op die grond voor hom. Hy het opgestaan, ’n lang stok uit die gras langs hom opgetel, en met die stok ’n dun lyn met ’n ding aan die voorpunt in die water gegooi. Die stok het kirrr gemaak soos ’n watervoël. Toe het hy dit skuins teen die stoeltjie laat staan, en nog ’n stok opgetel. Die seun het by die man gaan staan. Die man het die stok in die kind se hande gesit, agter hom gaan staan en oor sy hande gevat. Hulle het saam-saam die stok se lyn in die water gegooi. Met ’n plonsgeluid het dit naby die kant van die rivier in die water geval. Hulle het die stok opgelig, en aan die knopkierie-kant gedraai-draai. Die lyn het weer uit die water opgekom, teruggekom na die stok toe.
Voor aan die lyn was daar iets vasgemaak, wat die stok effens krom laat buig het. Die man het die stok uit die seun se hande gevat, en alleen die lyn in die water gegooi. Dit het ’n wye boog oor die water gemaak en toe ver, in die middel van die rivier, neergeplons. Hy het die stok vir die seun teruggegee. Toe het hulle het gesit en niksdoen. Partykeer het die seun iets gesê, maar die man het nie gepraat nie.
Die kind het moeg geword om so stil te sit en kyk na niks. Hy het opgestaan en ’n bietjie nader geloop. Hy wou stilletjies agter hulle verbyloop om na die kar te gaan kyk, na die groot wiele. Hy wou deur die vensters loer om te kyk wat daar alles binne-in is, maar toe het hulle hom alreeds gesien. Hulle het op hulle stoeltjies omgedraai en na hom gekyk. Hy het versteen bly staan, te bang om te beweeg.
