se kop is partykeer ook maar los, sy doen voor sy dink.” Hy huiwer, glimlag: “Soos haar ma.”
“Hoekom sê Oom dis die tante? Wat sou sy teen Vryheid hê?”
“Hy is mos uit die slawe uit,” sê oom Bêrend, maar dit is duidelik dat hy dit nie as ’n goeie argument aanbied nie.
“Soos Oom sê, Vryheid is ’n deeglike man, wat maak dit saak as sy ma ’n slavin was? Omtrent elke familie op hierdie trek het iewers ’n slavin in hulle voorgeslag. Oom weet mos.”
“Ek weet.” Nou neem die oom eers weer sy toevlug tot die sakdoek, en ná ’n deeglike gestoei daarmee sê hy, amper asof hy met homself praat: “Ons is mos maar net mense. Hoe meer ons met die onwaarhede óm ons kan rinkink, hoe minder hoef ons met die waarheid ín ons te spook.”
Lourens reageer nie. Hy probeer die donker oë peil. “Dis seker my skuld dat Rebekka so erg daaroor voel.” Oom Bêrend nies. “My eie oupagrootjie was mos Niklaas van Malabar.”
Dit neem ’n hele rukkie voordat die betekenis van die sin Lourens tref. “Malabar?” vra hy.
“Is maar Indië.”
“Dit maak Oom tog nie ’n Indiër nie?”
“Afkoms is nie regtig ons probleem nie, ou Lourens, dis ons minderwaardigheid.”
“Hoe meen Oom nou?”
“Ons trekkers stam omtrent almal uit die Kompanjie se matrose of soldate uit.”
Dit lyk vir Lourens of die blote uiter van die stelling oom Bêrend laat beter voel.
“Ook nou nie juis die room van Amsterdam nie,” voeg die oom ingedagte by.
Lourens lag. “Waar lees oom Bêrend al hierdie goed?”
“Nee, ou seun, ek kan nie lees nie, nooit geleer nie, maar die goeie Vader het my ’n kop gegee om te gebruik.”
Van die wa se kant af kom die Prinsloo-broers aangestap.
“Watse soort boer is jy, Lourens Botha? Wil jy nie weet wat die vuur met jou weiding gedoen het nie?” spot Niklaas goedig.
“Ja, kom ons gaan kyk.” Lourens staan op, maar dit bly vir hom voel asof hy nie wíl weet nie, bang is om verder te weet.
Toe hy opstaan, sien Lourens Vryheid aangedraf kom. Aan sy gesig kan hy sien daar is groot fout. Wat sou dit wees?
“Julle moet kom help,” sê Vryheid uitasem.
12
“Ek is ook ’n mens!” skree Vryheid.
“Ek is ook ’n mens,” herhaal die kranse totdat die sin wegsterf.
Vryheid gryp na die loot van ’n blinkblaar wat in sy pad hang, hy voel skaars die dorings in sy palm haak, en ruk die tak met geweld van die boom af, slinger dit die lang gras in.
“Hoe sal julle weet?” gil hy op die kranse. “Julle is net sulke klipkoppe soos hulle wat dink verstaan is ’n spul mooi woorde.” Dit voel vir hom of iets van Bennie se vernedering saam met die woorde by sy mond uitvlieg. “Bliksems!”
Sonder dat hy doelbewus daaroor gedink het, is hy op pad na sy eie huis toe. Hy buk by die lae deur in en vat die Oortman waar hy dit netnou teen die paaltjiemuur laat staan het. Die koeëltas gespe hy driftig om sy lyf. Hy voel daarin, sy vingerpunte raak aan die twee ronde koeëls, die lood is koelerig, byna sag. Vriendelik. Gerusstellend. Die kruithoring pluk hy skuins oor sy skouer.
Blindelings strompel hy weg van die kamer af, weg van die kookskerm af, weg van die werf af. Hy vloek op die viool wat soos ’n wanklank van agter die bome opklink. “Speel in julle moer in.”
Eers toe hy op die swartgebrande vlak is, voel dit vir hom of hy effens bedaar, en die veld om hom raaksien. Die verwoesting. Die dood self. Swart. Hy wil sy oë toemaak vir die verbrande karkasse wat oral lê. Opgeblaasde hompe.
Hy proe weer die rook wat van die gras af opslaan, soos destyds in die nag van die moorde op die Liebenbergs. Helder onthou hy die reuk van dooie mense net buite die laer by Vegkop, die walglike reuk van teer wat hulle gebrand het sodat hulle die dood nie meer kon ruik nie.
Woes ruk Vryheid die voorlaaier van sy skouer af, gooi ’n hopie kruit op gevoel af in sy hand uit en voor by die loop in. Die uithaal van die balletjie lood en die inprop van ’n vetlappie is deel van ’n ritueel waaroor hy nie hoef te dink nie. Hy stamp die laaistok onnodig hard in die loop in af.
“Ek is ’n mens. ’n Mens soos julle.” Die loop is koud toe hy die geweer daaraan opswaai en die kolf met die ander hand vang.
Om hom is die berge ’n waterige wasigheid. Hy gooi kruit in die pan en lig die geweer.
Toe die gesnork naby hom.
Hy kyk: die sebra runnik skril, die oë blind gebrand. Die hings probeer op sy knieë kom, maar dit bly net ’n desperate gemaal van voorpote in die nat as. Die vrees wat in elke beweging is, en die wanklank van die hulpelose blêr, dwing Vryheid om die geweer na die reddelose sebra toe te swaai. Hy loop nader, die sebra probeer wegbeur. Tien tree van hom af gaan Vryheid staan en lig die lang loop. Hy voel hoe sy hande bewe asof hy nog nooit iets wat lewe moes doodskiet nie. Hy mik nie regtig nie, maar die koeël slaan in die kwagga se kop vas en hy rol om, blaas deur sy keel asof hy ’n sug van verlossing slaak.
Vryheid bly net so staan, en bewe so groot as wat hy is, asof daar ’n hele winter deur sy lyf trek, asof hy vir die eerste keer besef waar hy is, die geweer in willose hande.
Wat maak hy nou eintlik hier? Wat wou hy kom doen? Hy vermy die antwoorde op sy eie vrae omdat hy nie wil dink nie. Hy wil nie weet wat hy wou doen nie.
13
Haar gesig is al wat hy in sy gedagtes sien. Die manier waarop sy vir hom gekyk het toe sy hom gevra het om die water te gaan haal.
Magriet.
Hy móét haar weer sien, self weer met haar praat. Voel sy wat hy voel? Hoe sal hy weet as hy dit nie self by haar hoor nie? Hy sal teruggaan, haar reguit vra of hy haar weer kan sien, want hy kry haar nie uit sy kop uit nie.
Amper het hy iets vreesliks gedoen, en dit net omdat hulle hom laat voel het hy is hulle nie werd nie. Asof hy wat Vryheid is nie self oor homself mag besluit nie.
Hoe het meester Roos altyd gesê? “’n Mens is wat jy dink jy is, en jy mag nie toelaat dat ander mense vir jou daaroor besluit nie.”
Meester Roos kan maklik praat. Hy het ’n van en hy weet wie sy pa is. Sy ma was nie ’n slavin nie.
Skielik verlang Vryheid na Meester. Hy sou graag met hom wou gesels, Meester sal weet wat om te doen. Miskien moet hy Mooirivierdorp toe ry en weer ’n slag lank met meester Joachim Roos gaan praat. Sekerlik sal hy weet hoe hy wat Vryheid is na sy pa moet gaan soek, dalk weet hy nog wie hy was. Miskien het hy al die jare tog ’n van.
Of dit hom meer mens sal laat voel, weet hy nie nou nie, en Lourens of Petronel het hom tog nooit só vertwyfeld laat voel nie.
Hy sal teruggaan en met
