As ’n mens van buite na die verhouding kyk, duik die vraag op: waar moet ’n mens begin sodat daar groei en verryking in die verhouding kan plaasvind?
Wanneer ’n verhouding kwyn of nie uitwerk nie, begin mense gewoonlik by die ander party. As daar fout kom in die verhouding, begin jy die fout heel eerste in jou maat te soek. Dit is so moeilik om in die spieël na jouself te kyk.
Die begin van verhoudingsbou is by jou. Die kernvraag is: wie is jy en wat is jou identiteit?
Om met integriteit te leef, hang af van die vraag hoe jy jouself sien. Iemand met ’n swak selfbeeld tree onseker op en kan maklik die verhouding misbruik as ’n soort kruk om op te leun. ’n Negatiewe mens tree ook negatief op en bekyk die lewe vanuit ’n kritiese en skeptiese bril. Sulke mense is nie goeie materiaal vir trou en verhoudings bou nie. Mense wat oor alles agterdogtig is, kan maklik die maat in ’n moontlike verneuker verander. Agterdog, gekombineer met selfsugtige jaloesie, vernietig gou jou maat. As jy al die privaat speurders van jou kontrei moet huur om jou maat dop te hou, kan jy moeilik trou en getroud bly.
Die omgekeerde is natuurlik ook waar. Wanneer jy so optree dat jou maat rede het om jou integriteit te betwyfel, maak jy van die verhouding ’n kunsmatige leuen. Dan is jy nie troumateriaal nie. Wantroue vernietig menseverhoudings.
Dit is daarom so belangrik om jouself aan die begin van ’n verhouding die volgende vrae te vra: wie is ek en hoe sien ek myself? Wat verstaan ek onder identiteit? Is ek die soort persoon wat my in ’n vaste verhouding moet begewe? Is ek hoegenaamd troumateriaal?
Die identiteitsvraag: wie is ek en wie wil ek wees?
Die woord identiteit kom van die Latynse woord idem wat “dieselfde” beteken. Identiteit wil dus sê dat jou gedrag in ooreenstemming is met wie jy is en jou diepste bedoelinge. Wat jy doen, is in ooreenstemming met, dus dieselfde as, wie jy is. Wanneer dade, bedoelings, lewensoortuigings en norme met mekaar ooreenstem en korreleer, noem ’n mens dit kongruensie. As jy kongruent leef, beteken dit jy is nie vals nie. Jou aand- en môrepraatjies stem ooreen; jou hart en mond is met mekaar gesinchroniseer. ’n Kongruente mens bly getrou aan hom- of haarself.
Identiteit is egter nie finaal en vas soos karaktereienskappe nie. Identiteit is ingeweef in verhoudingsnetwerke en hang saam met die volgende ek-vrae:
Wie is jy? Dit gaan oor selfinsig en selfkennis.
Wat is jou rolfunksie en roeping in die lewe? Dit gaan oor die vraag oor hoe jy op eise reageer, en wat jou eintlike doel en sin in die lewe is.
Watter terugvoering kry jy van ander mense in verhoudings? Die ander persoon, maat, vriend, kollega, naaste is gewoonlik die spieël waarin jy jouself bekyk en evalueer. Dit wat mense van jou sê en hoe hulle op jou reageer (ander se evaluering van jou), bepaal grootliks jou selfbeeld en identiteit. As die terugvoering baie negatief is, ontwikkel jy maklik ’n swak selfbeeld. As die terugvoering positief is, doen dit jou goed en laat dit jou goed voel.
Wat dryf jou en wat hou jou aan die gang? Wat maak jou opgewonde en wat demp jou? Identiteit is nou verweef met doelwitte, norme, waardes en dit waarin jy glo.
Watter faktore vorm jou lewe en bepaal die kwaliteit van jou besluitvorming? ’n Mens leef in kontekste. Taal, kultuur, tradisie, gewoontes en geloof slyp en vorm jou. Dit is alles deel van jou identiteit.
Waarin glo jy? Daar bestaan ’n wederkerige verband tussen dit waarin ’n mens glo, jou lewensbeskouing en jou selfverstaan. Binne die Christelike en geestelike verstaan van identiteit speel ons siening en verstaan van God ’n beslissende rol. Die geloofsfaktor voorsien ’n identiteit van hoop, visie en vertroue. Een van die bekende uitsprake in Calvyn se Institusie is dat kennis van God, kennis van jouself is, en omgekeerd: kennis van jouself is kennis van God. Tussen Godskennis en selfkennis bestaan daar dus ’n wisselwerkende verband: verstaan jy God beter, verstaan jy jouself beter. Ken jy jouself, leer jy God ook beter ken. Ook vir huweliksgroei en -verryking is kennis van God en kennis van jouself noodsaaklik. Geloof voorsien identiteit van ’n positiewe heilsfeit: ek is nuut in Christus.
Die netwerk en vier pole van identiteitsdinamika
Dit is dikwels moeilik om ’n prentjie van identiteit te vorm. Met die oog op ’n beter verstaan van identiteit as verskillende posisies, ingebed binne verskillende polariteite wat almal saam ’n verhoudingsnetwerk vorm, is hieronder ’n grafiese voorstelling ontwikkel. As ’n mens sien hoe identiteit lyk, verstaan jy dit beter.
Die netwerk van identiteitsdinamika bestaan basies uit twee polêre asse, naamlik die vertikale as en die horisontale as.
Die vertikale polariteit-as van identiteit: outonomie en doelwit (verantwoordelike besluitneming) – passie (sensitiewe toewyding en deernis)
Identiteit is gekoppel aan die pole van selfstandige doelgerigtheid aan die een kant en passievolle toewyding aan die ander kant. ’n Mens kan dit die vertikale lyn van bemagtiging noem. Selfstandige doelgerigtheid en passievolle toewyding bemagtig mense, en laat hulle met gefokusde en omlynde identiteit optree. Hulle weet wat hulle wil doen en hulle het hulself daartoe verbind. Identiteitsmense weet waarvoor hulle in die lewe staan.
Selfstandigheid (outonomie) en doelgerigtheid
Wat die vertikale komponent van identiteit betref (sien grafiese voorstelling) kan ’n mens sê dat identiteit aan die een kant te make het met selfvertroue, selfstandigheid en ’n eie verantwoordelikheidsin. ’n Mens leef dan doelgerig. Hierdie pool van identiteit laat ’n mens doelgedrewe lewe. Dit hang ook nou saam met die kwaliteit van keuses wat ’n mens maak en met normatiewe besluitneming. Identiteit, verantwoordelikheid en integriteit bepaal die graad van volwassenheid in selfinsig.
Passie en toewyding
Aan die ander kant gaan dit om die vraag: wat maak jou opgewonde oor die lewe? Met ander woorde, wat is jou passie in die lewe (die wysheidspool)? ’n Mens se passie is gewoonlik ’n aanduiding van insig en wysheid; dit vertel iets van jou lewenswaardes en norme. Wyse mense weet waaroor dit in die lewe gaan en leef vanuit ’n sinraamwerk. Hulle leef met patos, met ander woorde met deernis. Hierdie pool van identiteit laat ’n mens met sensitiwiteit, empatie en simpatie leef.
Die horisontale polariteite van identiteit: gesonde self-kritiek en differensiasie (wat maak my uniek?) – samesyn binne verbondenheid (die behoort-aan-faktor)
Identiteit is ’n daaglikse ervaringswerklikheid. Dit speel af binne die netwerk van menseverhoudings. Omdat dit nou gekoppel is aan ervaring, is identiteit ’n emosionele saak van hoe ’n mens jouself daagliks binne verhoudings ervaar. Dit is gekoppel aan hoe behoeftes gerealiseer word, die mate van ooreenstemming tussen verwagtinge en die werklikheid, die toepaslikheid van verskillende rolfunksies binne huweliksverband, gesinsverband, die vriendekring, werkverband en die ontspanningsmilieu. Almal vestig voortdurend ’n vorm van ervaringsidentiteit. Dergelike ervarings laat ’n mens krities na jouself kyk. Dit vertel ook meer van jouself binne verskillende sfere van samesyn; dit gee boodskappe deur van koppelinge en “ek behoort aan”.
Selfkritiek en differensiasie
Die een pool op die ervarings-as het te doen met wie ek is in onderskeiding van ander mense. Daarom dat differensiasie aan die een kant van die horisontale as belangrik is: wat maak my anders as ander mense, wat is my gawes en waar lê my tekortkominge? Selfkritiese insig en voortdurende gesonde introspeksie is deel van groei tot
