Beplan jou inhoud – wat is die doel van jou paragraaf en wie is jou gehoor/teikengroep?
Maak gebruik van ’n kopkaart of vloeidiagram om jou inhoud te orden.
Skryf ’n konsep
Skryf ’n eerste poging en lees dit krities deur.
Kies beskrywende woorde wat ’n prentjie teken en die regte atmosfeer skep.
Moet nie woorde herhaal nie, maak gebruik van sinonieme.
Hersien, redigeer, proeflees en aanbieding
Hersien dit self of gee dit vir jou maat om deur te gaan. Lees jou maat se skryfstuk.
Lees versigtig. Let veral op sinskonstruksie en paragraafbou. Verander waar nodig.
Let ook op na woordkeuse, spelling, leestekengebruik en algemene taalgebruik.
Gee dit terug vir jou maat en maak jou eie foute reg.
Skryf dit netjies oor en bied die teks aan.
Formele assessering
Stel ’n kontrolelys uit Pitkos saam om jou maat se paragraaf te kontroleer. Jou onderwyser sal ’n rubriek aan jou aan jou gee waarvolgens jou aanbieding geassesseer gaan word.
In hierdie aktiwiteit gaan jy
geslagsvorme, klankgrepe, lettergrepe, spraakklanke, klankverskynsels, afkortings, verkorting en akronieme toepas
’n blokkiesraaisel voltooi
’n toespraak skryf en aanbied.
Leer meer van geslagsvorme.
Die vroulike vorm van regisseur is regisseuse. Geslag kan ook gevorm word deur verskillende agtervoegsels aan die stam te voeg. Lees In ’n neutedop aandagtig deur. Jy moet dit ken vir ’n klastoets.
Selfstandige naamwoorde
Geslag word by selfstandige naamwoorde aangedui deur:
agtervoegsels
-es: digter – digteres
-e: eggenoot – eggenote
-te: vir woorde wat eindig met -is: joernalis – joernaliste
-aresse vir woorde wat eindig met -aris: bibliotekaris – bibliotekaresse
-euse vir woorde wat eindig met -eur: regisseur – regisseuse
-in: vriend – vriendin
-ise: akteur – aktrise
-ster: skrywer – skryfster
-vin vir woorde wat eindig met -f: wolf – wolvin; slaaf – slavin
aparte woorde te gebruik: pa – ma
die woord vrou te gebruik: buurman – buurvrou
dame of vroulike voor ’n woord te plaas: dokter – vroulike dokter
Voltooi die volgende blokkiesraaisel deur die korrekte teenoorgestelde geslag vir die leidrade in te vul.
Dit is vir akteurs baie belangrik om hulle woorde duidelik en korrek uit te spreek. Lees die volgende inligting en beantwoord dan die daaropvolgende vrae. Raadpleeg ook jou Taalgids.
Klankgrepe en lettergrepe
Woorde se spelling (die manier hoe ons woorde skryf) verskil van hoe ons die woorde uitspreek (die manier hoe ons praat). Dit staan bekend as klank- en lettergrepe.
Klankgrepe is wanneer ons woorde in grepe verdeel soos ons dit uitspreek. Dit is hoe ons ’n woord in grepe verdeel volgens asemstote, byvoorbeeld on-mi-de-lik.
Lettergrepe is hoe ons woorde volgens spelling verdeel, met ander woorde hoe ons die woord geskryf sien, byvoorbeeld on-mid-del-lik.
Spraakklanke
Spraakklanke dui op die klanke wat uitgespreek word. In Afrikaans word die volgende spraakklanke onderskei:
By vokale (klinkers) word die lugstroom sonder hindernisse in die asemhalingsorgane deurgelaat, byvoorbeeld: a, e, i, o, u asook oe, ie en eu. (Soen die seun.)
Diftonge (tweeklanke) is ’n kombinasie van vokale waar die een vokaal sonder onderbreking oorgaan in die klank van ’n ander vokaal, byvoorbeeld: aai, eeu, ooi, ai. Spreek die volgende woord hardop uit en luister of jy die diftong kan hoor: katjie. (K D K V)
Konsonante (medeklinkers) word gevorm wanneer die lugstroom op een of ander manier verander deur die klank gedeeltelik of heeltemal af te sluit, byvoorbeeld: b, c, d, f, ensovoorts.
Klankverskynsels
Oorronding is wanneer klanke met oordrewe geronde lippe uitgespreek word. Byvoorbeeld: sewe – seuwe; pa – pô; neef – neuf. In sommige gevalle kan die oordrewe uitspraak die betekenis van die woord verander, byvoorbeeld: keer – keur; beer – beur.
Ontronding is wanneer geronde klanke met spleetvormige lippe uitgespreek word, byvoorbeeld: rusie – riesie. In sommige gevalle kan die woord se betekenis ook verander as gevolg van die plat uitspraak, byvoorbeeld: huis – hys; luis – lys; vuur – vier.
Assimilasie is wanneer ’n klank “weggelaat” word of wanneer dit die uitspraak van die vorige of daaropvolgende klank aanneem. Dit kan in een woord of twee opeenvolgende woorde voorkom. Byvoorbeeld:
Ek sit op die stoel. Ek sit oppie stoel.
Die kat kruip onder die tafel weg. Die kat kruip onner die tafel weg.
1. Wat sal die regte klankgreepverdeling wees vir “regisseuse”?
