is kos kook en klere maak en huis aan die kant maak – en dit het ek so goed gedoen dat ek op die ou end my man en huis kwyt was.”
Haar stem is kalm en gelyk en die mooi gesig verraai geen gevoel nie, maar Veronica verstaan iets van die bitterheid en selfverwyt wat agter die woorde opgesluit lê. ’n Oomblik weet sy nie wat om te sê nie. Sy het al dikwels gedink dit is seker makliker om die man wat jy liefhet aan die dood af te staan as aan ’n ander vrou.
Meer om die atmosfeer te verlig as iets anders sê sy: “Jy sal nooit raai wie ek vandag by die uitstalling raakgeloop het nie. Nee, dis nie iemand wat jy ken nie, maar ek het jou van hom vertel. Emile de Klerk, my … my gewese man.”
Adèle kyk na haar met skielik verskerpte belangstelling.
“En jy sê nou eers vir my! Wat soek hy hier in die Kaap? Het jy met hom gesels?”
“Ek het ’n hele rukkie met hom gesels. Hy sê dis ’n sakebesoek.”
“Is hy weer getroud?”
“Hy het nie gesê nie en ek het ook nie gevra nie. Toe ek laas gehoor het, was hy nie getroud nie, maar dit was ’n hele paar maande gelede.”
“Jy kon darem gevra het. Of stel jy regtig nie belang nie?”
Veronica is bewus van haar vriendin se ondersoekende blik en sê liggies: “Ons het nooit in daardie rigting gesels nie, maar ek stel nie eintlik belang nie. Ek het hom meer as vyf jaar laas gesien of iets van hom gehoor. In vyf jaar verloor ’n mens kontak, raak jy heeltemal vervreemd van mekaar. Hy het my gevra om een aand saam met hom te gaan eet – daar is glo dinge wat hy met my wil bespreek – maar ek het nee gesê.”
“Waarom?”
Veronica haal haar skouers liggies op.
“Ek het gedink dis beter so. Daardie fase van my lewe is vir goed verby. Ek het geen begeerte om weer al die ou koeie uit die sloot te grawe nie.”
Adèle haal ’n sigaret uit haar handsak en steek dit peinsend op. Na ’n rukkie sê sy: “Veronica, was jy nog nooit spyt dat jy van jou man geskei het nie?”
Toe Veronica nie dadelik antwoord nie, vervolg sy: “Laat ek dit liewer so stel: As jy jou lewe kon oorhê – wetende alles wat jy vandag weet – sou jy presies dieselfde opgetree het?”
“Nee, natuurlik nie. Maar dis verby en niks of niemand kan dit ongedaan maak nie. ’n Mens hoop maar net,” vervolg sy met skielike bitterheid, “dat die ervaring wat jy so ten duurste koop vir jou later in die lewe van waarde sal wees.”
“Dit betwyfel ek ten sterkste. Jy kan ander miskien help, ander wat dieselfde probleem het, maar wat jouself betref – as jy reeds alles verloor het, of byna alles wat die lewe die moeite werd maak, wat help al die wysheid wat jy met die jare opgedoen het?”
“Ek weet nie, tensy dit help om ’n beter mens van jou te maak,” sê Veronica liggies in ’n poging om die atmosfeer ’n bietjie te verlig. Toe Adèle nie antwoord nie, vervolg sy sober: “In elk geval, dis maklik om nou te praat. Ek is seker al kon jy jou lewe oorhê, sou jy presies dieselfde opgetree het. ’n Mens het mos jou trots en selfrespek, en as jou man die dag vir jou kom sê hy het jou nie meer lief nie – dat hy met iemand anders wil trou – wat kan jy anders doen as om hom te laat gaan?”
“Jy kan baie doen,” sê Adèle bitter. “Daar is dinge wat belangriker is as jou trots, maar ongelukkig vind jy dit eers uit wanneer dit te laat is. Ons was tien jaar getroud – gelukkig getroud volgens my mening. Ek was verdiep in my kinders en ander huishoudelike pligte, en ek het miskien vir Dawid ’n bietjie verwaarloos. My ma het destyds by ons ingewoon en sy en Dawid het nie goed klaargekom nie. Omdat sy oud en eensaam was, het ek dikwels haar kant gekies, en dit het soms spanning en onaangenaamheid veroorsaak, maar die wrywing was nooit ernstig nie – altans, so het ek gedink. Maar die eintlike moeilikheid het gekom toe ek Elma, wat twee keer ná mekaar longontsteking gekry het, op die dokter se advies Suidkus toe moes neem om gesond te word. Dawid kon nie saamgaan nie en ek was verplig om alleen met die kinders te gaan. Ek was ses weke weg. Dawid was eensaam, hy het die meisie elke dag op kantoor gesien, en glo my, die klein Jesebel het nie gras onder haar voete laat groei nie. ’n Tyd lank nadat ek teruggekom het, het hulle die verhouding geheim gehou, maar uiteindelik het sy ’n kind verwag en alles het op die lappe gekom. Dawid het my vir ’n egskeiding gevra sodat hy met haar kon trou en ek was natuurlik so geskok en verslae dat ek, aangemoedig deur my ma en ander vriende wat dit goed bedoel het, ingewillig het om hom sy vryheid te gee.”
“Arme Adèle. Ek kan dink dit was ’n bitter slag. Maar ek sien nog nie wat jy anders kon gedoen het nie.”
“Ek kon vir hom gesê het: ‘Ek is jammer, Dawid. Jy is ’n getroude man en jou eerste verpligting is teenoor jou vrou en jou kinders. Ek is jammer vir die meisie en ons sal haar help sover ons kan, maar ek gaan nie van jou skei nie. Ek sal by jou staan en ons sal hierdie ding saam deurmaak.’ En ek is seker hy sou diep in sy hart baie verlig gewees het. Dawid was lief vir sy huis en sy kinders en ek is seker hy het nooit bedoel dat die verhouding so ver moes ontwikkel nie. Maar toe ek hom in die steek laat, kon hy, om so ’n bietjie van sy selfrespek te behou, niks anders doen as om met haar te trou nie.”
Veronica dink ’n rukkie, dan sê sy: “As jy nog jou man liefgehad het, as jy kans gesien het om hom te vergewe, moes jy natuurlik nooit weggegaan het nie. Maar ek wonder of jy werklik gelukkig sou gewees het? Dit kon daarna tog nooit weer dieselfde gewees het nie?”
“Natuurlik sou dit nie dieselfde gewees het nie. Iets was vir altyd verlore. Maar ek sou nog my huis en my kinders en my vriende gehad het. As Dawid se vrou het ek ’n sekere status in die gemeenskap gehad. Ek het sekuriteit gehad. Ek, en my kinders ook. Vandag het ek niks. ’n Uitgeworpene, ’n geskeide vrou na wie ander vrouens met agterdog kyk, en mans – nou ja, jy weet net so goed soos ek wat die meeste mans se houding teenoor ’n geskeide vrou is. Ek is nie net van my man geskei nie, ek is ook van my kinders geskei: vir Elma sien ek vakansies en naweke wanneer sy afkry, en vir Kallie sien ek miskien een keer per jaar vir ’n week of so. Ek het geleer wat eensaamheid is … en vrees. Ek word nie jonger nie, ek het geen besondere kwalifikasies nie, en as ek dink aan die jare wat voorlê – aan die dag wat ek sal moet terugstaan vir ’n jonger persoon – is dit of my keel wil toetrek. En sý, sy wat die skuldige is – wat my huis vernietig en my lewe verwoes het – sy het alles. My huis, my man, my vriende – die sekuriteit en gerief en gemoedsrus wat ek nie het nie. Verstaan jy nou as ek sê daar is dinge wat belangriker is as jou trots en jou selfrespek?”
Sy druk haar sigaret in die asbakkie dood en staan op. Op heeltemal ’n ander toon sê sy: “Ek is jammer, Veronica, ek het nie bedoel om jou met my probleme te verveel nie. Wat ek eintlik vir jou wou sê is dit: As jy jou man nog liefhet, moenie te koppig wees om dit te erken nie, of te trots om vir jou geluk te veg nie. Berou en verwyt is slegte geselskap op die lang pad wat voorlê.”
“Wat laat jou dink dat ek nog lief is vir Emile?” vra Veronica verbaas.
Adèle haal haar skouers op.
“Jy is jonk en mooi en aantreklik. Daar moet ’n rede wees waarom jy nie weer trou nie.”
“Daar is ’n rede: die beste mans is teen dié tyd reeds almal getroud of verloof, en om te trou net om getroud te wees – daarvoor sien ek nie kans nie. Nou is ek my eie baas, ek kan kom en gaan soos ek wil, ek kan my lewe inrig soos dit my pas …”
“Dapper woorde wat niemand glo nie – minste van almal jy self. Daarom sê ek, as jy hom kan terugkry …”
“Nooit.
