vervloek oor hul laksheid en hulle waarsku dat die luiaard nooit Het Blijde Jerusalem sal beërwe nie. Die wa kom tot stilstand. Die uitgeteerde gesant van God spring af; sy knieë knak onder hom. Die vlieë wei ongestoord aan die babbelende bekeerder se blase, soos hulle ook nie verwilder word van die Hottentotte se wange nie. Hy tel ’n vuis vol sand op, soen dit en betuig sy liefde vir hierdie uitsig en die gehalte van die grond en vra op ’n seer omslagtige wyse of hy my kan help met die oes in ruil vir ’n kombers en ’n patat twee maal ’n dag.
Lyk dit vir jou of ek iets plant?
Hy kyk om hom rond en sien die dor bossies en die aalwyne en die lae koppies en die beeste daar doer en die paar Hottentothutte skaars te onderskei van die veld of my pondok. Ek proes vir sy verwardheid:
Jy kan oes wat jy wil, my lieve vent.
Die predikant begin oreer oor hoe die Here elkeen van sy skepsels voed en hoe hy al weke uit die tuin van God sy etes voorberei. Ek het ’n olifantgeweer in die hand en marsjeer op die man af. Hy gryp die sweep by ’n Hottentot en slaan lomp na die osse.
Ek gaan, Mijnheer! Ek is op weg, die smalle weg, soos u my aangedui het! roep hy my toe.
Ek lê aan en skiet die agterkant van die wa vol van die gruis waarmee ek die geweer gelaai het. Die osse stap aan. Terwyl ek besig is om te herlaai, bedink ek my, sit die geweer neer, hardloop die wa in en spring op. Ek begin met ’n grootse stem vir die verskrikte sendeling en sy Hottentotte preek. Ek haal lang stukke koorsdrome aan uit die Openbaring wat Geertruy my leer opsê het. Ek skree:
En toen Het het vierde zegel geopend had, hoorde ik een stem van het vierde dier! Die zeide: Kom en zie! En ik zag! En ziet! Een vaal paard! En die daarop zat, zijn naam was de dood! En de hel volgde hem na! En hun werd macht gegeven om te doden tot het vierde deel der aarde! Met zwaard! En met honger! En met den dood! En door de wilde beesten der aarde!
Ek hou aan bulder op die klein gemeente wat my verslae toehoor. Ek vermaan hulle oor die bospaadjies wat afdwaal van die smalle weg, die meide wat in hierdie land in poele wag om jou te bespring en die mensvreters en die verdelging van die Kristen deur die Heiden en die monsters en gediertes reguit uit die Hel se klowe. Ek berispe hulle by voorbaat vir die dagga en die drank wat hulle siele sal laat vrot en die boude van die vroue en die borste waaraan hulle sal ondergaan. Die touleier vergeet van die osse en die kasarm gaan staan bot op ’n plek in die wapad waar my stem begin galm tussen die koppies. Ek sprei my arms en stoot my bors uit en wend my weer tot Hooghollands:
En de koningen der aarde! En de groten! En de rijken! En de oversten over duizend! En de machtigen! En alle dienstknechten en alle vrijen! Verborgen zichzelven in de spelonken! En in de steenrotsen der bergen! En zeiden tot de bergen en tot de steenrotsen: Valt op ons! Verbergt ons van het aangezicht Desgenen, Die op den troon zit, en van den toorn des Lams!
Ek swyg. Net die sonbesies en die laaste sin antwoord in die koppies. Dan die laaste basuin:
Want de grote dag Zijns toorns is gekomen! En wie kan bestaan?
Die vier mans kyk vir mekaar. Die wa kom in beweging. Ek gaan sit plat op my gat in die wa en lag. Die Hottentotte kyk na my. Die kispak besef die redevoering is verby en begin binnensmonds pruttel oor laster en die verwording van die siel. Ek bly proestend sit, dronk van voor af, saam met hulle op pad in die verkeerde rigting dieper die wildernis in, tot hulle om die draai by die drif is. Dan spring ek af en gaan tel die geweer op en vuur ’n laaste skoot laag oor hulle koppe en draf huis toe. Geertruy was reg: Die juiste woorde en ’n luide stem is sterker as ’n hele span osse en tref harder as ’n olifantgeweer. Maria kom aangestap. Ek kan skaars hoor wat sy skreeu, maar ek kan raai sy is ontevrede met hoe ek predikante ontvang. Ek storm op haar af, druk my kop tussen haar bene in, lig haar agterstevoor op my skouers en hardloop reguit kooigoed toe.
As jou naam staan op die owerheid se lys vir kommandodiens, moet jy die jaarlikse krygsoefeninge bywoon by die naaste drostdy. Die affêre sloer ’n week lank aan. Vir ’n Lange Clower soos ek beteken dit dat jy meer as twee weke van die huis af weg is; Swellendam toe en terug is meer as ’n week te perd. Mits jy ’n ordentlike perd het. Jy moet jou eie perd moeg ry soontoe en jou eie geweer saamvat en jou eie lood loop wegskiet op ’n spul teikens en gemoedelik saamkuier met die burgers van die distrik en probeer om niemand te slaan nie. Slegs siekte of ongeskiktheid verskoon jou – siele soos Jacob Senekal wie se ou ogies nooit tot by die teikens kon sien nie.
Ek sit lekker op De Brakkerivier. Niemand pla my nie, ek pla niemand nie en alles vergaan en vergroei rondom my. Dae draal soos seisoene. Ek loop nie ver van die huis nie. Iedere doringboom lyk soos die vorige een. By ’n miershoop kan ek wel nie verbyhou sonder om ’n stok daarin te druk en te karring nie.
Ek is nie lus om Swellendam toe te ry om te gaan kyk wie se peester die grootste is of wie die reguitste kan skiet nie. Brandewyn is skaars en ek drink myne verkieslik alleen. Ek is nie lus om ou Perd, sonder hoefysters of humeur, Swellendam toe te karwats nie. Maria het skaars die bloed van die nuwe baba afgewas en ek moet al weer weg. Die geweer los ek by Maria; as hulle wil hê ek moet skiet, kan hulle vir my ’n Kompanje-geweer leen en die kandelare op hulle oorlaaide drostdytafels smelt om vir my kogels te maak. Ek druk ’n dolk in my gordel ingeval iemand my in die nag wil bekruip. Perd is oud en beneuk maar kan vir enige skepsel, Bossiesman of leeu, weghol. Die Buyse daag gereeld op vir hierdie oefeninge, miskien loop ek van my broers daar raak. Maar ek sal hulle nie loop soek nie.
Toe ek inry tussen die bondel geboue wat hulle Swellendam noem, is daar ’n bakleiery voor die taphuis. Die twee boere is beide ewe sat geveg, albei sit op hul knieë in die pad. Hulle slaan met lang en swaar arms na mekaar. Nie een hou mis nie, albei is te moeg om te koes. ’n Paar knewels van die burgermilitie staan rond en wag tot die twee albei lê en sleep hulle dan weg selle toe. Ek gaan meld my aan vir die krygsoefening. Die klerk wat die vorms invul, besef ek het geen wapens by my behalwe die geroeste dolk nie. Ek word beboet met twaalf riksdaalders en tot hiertoe sal hulle my tart en nie verder nie. Ek klim op my bejaarde perd en ry die witgekalkte gehug uit. Ek sal eers ná my stoflike afsterwe en my wedergeboorte as Alom-Buys in die motgevrete notules lees wat ek alles gemis het. Soos dat Petrus Ferreira van De Lange Cloof daardie jaar by die krygsoefening ’n splinternuwe tabakdoos wen as tweede prys vir teikenskiet. Mag hij de rode tyfus krijgen!
Terug tussen die grys bossies op De Brakkerivier sê ek vir Maria om ons huisraad weer toe te bondel en vas te bind. Ek gaan haal vir Windvogel onder ’n hupse meid uit en sê hom aan om die osse in te span. Die Hottentotte sien ek maak aanstaltes. Hulle begin ook hulle dinge bymekaarmaak. Die meeste sal verder dool na buurplase vir werk, maar ’n paar jonges sonder bande van vrou of kind besluit om saam met ons te verkas. Ek gooi ’n fakkel op die dak en kyk hoe die riethuis afbrand. Elizabeth dans om die huis en word ’n dynserigheid in die vlamme. Maria maak die baba stewig lê in die wa. Sy gaan sit op die voorkis en klap die sweep. In die jaar 1785 laat ek alles wat ek ken agter en trek oosgrens toe.
2
Ons trek deur die binneland, volg die uitgetrapte roetes van vroeëre beweging na die limiete van die Kolonie. Soms is die groewe van waspore duidelik sigbaar, soms verdwyn dit vir dae en beweeg ons bloot van die een fontein, spruit of watergat na die volgende. Ons hou so min moontlik stil, net as die wa breek, of ek ’n eland gewaar en die newels in jaag op Perd en nie terugkom sonder ’n karkas nie. Meeste dae volg ’n eentonige sleur, ander begin met ’n oor-en-weer-geskree en eindig in ’n baaierd. Die baba, steeds sonder naam, dobber deur die reis, toegedraai in ’n karos, gesus deur die wa se gekraak en gekerm sonder om later enigiets hiervan te onthou, en lag en slaap en huil en lê verder en kyk vir die watent daar bo waar haar wêreld eindig.
Maria sit op die wakis, klap die sweep
