Die Ingelse kuns van die short knock. Jy leer dit so langsamerhand aan. Party mense het ’n natuurlike aanleg.
Met die goue lepel in die mond gebore.
En konneksies – die spookbieër. Dit is wanneer die short knock so handig te pas kom. As jy die voorraad onder hamer eintlik selwers wil bekom. Dan moet die prys glad nie kans kry om te styg nie. Die transaksie moet so gou doenlik besleg word. Maar daar is ook ánder strategieë – die teenoorgestelde van die short knock. Dis om jou eie spekulasiegoed so ongemerk tussen die ander verkopers se goedere op te veil. So tersluiks, sonder dat iemand uitermate oplet, smokkel jy waarop jy net laas maand nog beslag gelê het tussen die ander vee in. Nou wil jy weer hê die prys moet vinnig die hoogte inskiet.
“Six beautiful heifers, locally bred, acclimatised and ready for your bull! Offers, gentlemen, offers!”
Dit is sulke tye dat die duiweltjie op sy skouer kom sit en die woorde in sy oor fluister. Vilonel se stem verander in ’n meesleurende gesang. Hier en daar vat hy ’n bod terwyl daar inderwaarheid geen bieër is nie. Hy gryp die bod in die wind en bid heeltyd oopoë dat iemand op die trein gaan klim. En so waar as waaragtig, daar skiet ’n hand omhoog! Nog ’n rympie of twee en hy slaan die bod op die koper toe wat maar heeltyd net teen homself gebie het. Vilonel vee die sweet van sy voorkop; hy kan ’n slag weer asemskep.
Heeltyd bly hy in die boere se kraal praat. “Nee, die ruiter is nie ingesluit by die prys nie” – as die boer se seun die perd by die verkoopring inry. En “Ja, nou is die ruiter ingesluit” – as die boer se kneg die perd inry.
Die boere staan so in ’n kring nader. Ook die omstanders wat nie kom bie het nie, wat net kom kyk het.
“Dié Vilonel darem. ’n Toornaar. Nee, kyk, die man weet nou maar eenmaal hoe om ’n vendusie te hanteer – hy het ’n slag.”
HOOFSTUK 11
Die weke is vir Vilonel vol en naweke sorg Senekal vir sy eie vermaak. Al is daar steeds klagtes oor die jongmense se gefuif. Netjies in baadjie en das woon Vilonel die perderesies asook krieket- en tenniswedstryde by. Selfs die skoolkinders het ’n krieketklub, The Star of Good Hope, wat tot groot vermaak van almal dit een jaar regkry om die dorpspan te klop.
Aan boeresport – toutrek, vingertrek en skilpadtrek – wat Nuwejaarsdae op plase gehou word, het hy geen erg nie. Op die eier-en-lepelresies, sakresies, koekie-uit-die-meel-hap (vir die mans) en appel-uit-die-meel-hap (vir die vroue) kyk hy neer as iets benede mens se waardigheid.
In die dorp trek Vilonel aandag met sy teenwoordigheid. Dit is juis sy gewoonte om voor hy sy kantoor verlaat, eers ’n wyle in die hangspieël te kyk. Hier maak hy seker dat sy das reg sit en sy hoed se rand teen die beste hoek gebuig is. Hy klop liggies teen sy wange om die bloedsomloop aan te help en vee sy wenkbroue gelyk. ’n Streng blik of ’n vriendelike een? Dit hang alles af van die okkasie. Nog ’n laaste kyk, en dan is hy gereed.
“Middag,” groet hy buite in die straat; hy raak met sy vingerpunte aan sy hoed se rand. “Lyk my die weer steek op.”
’n Jaar of wat terug het hy nog aktief tennis en krieket gespeel. Nou kolf hy nog net vir liefdadigheid. Hy is steeds ’n sosiale lid van beide klubs. Hoewel hy kan raai dat Sarah die klubidee met haar Boereagtergrond as volksvreemd ervaar. Miskien berus sy haar daarin dat die tuinrokke, deftige hoede en teedrinkery goed by ’n Kaapse lewenstyl sou inpas. En dat haar eggenoot die geleenthede stellig alleen sou bywoon. Klubgangers en hul gewoontes is immers vir haar nog duister.
Op die perde is daar wel ’n pond of wat te maak, maar dit is by die krieket waar jy iets vir die oog kry. Dit het Vilonel goed geweet. ’n Hebbelikheid uit sy dae as oujongkêrel wat hy nou aan’t afleer was. Senekal se vroue is nie skaam om af te wys nie, al het hulle kwalik die rooi bal raakgesien. Was dit dan nie juis langs die krieketveld waar hy miss Sutty indertyd vir die heel eerste keer tussen al die ander vroue opgemerk het nie?
Maar bevestig in die eg, het hy hom geleer om haar uit sy gedagtes te weer. Net as die renperde in ’n stofwolk om die draai kom, sukkel hy nog om sy gedagtes in toom te hou. Wanneer die perde oor die wenstreep flits, wil die energieke, lewenslustige meisie van Skotse afkoms se rooibruin hare nie sommer hul lê in die wind kry nie.
As kampioenskut is hy ’n toegewyde lid van die skyfskietspan. Al toon hy soms meer tekens van afsydigheid, is hy op die sportveld altyd in ’n joviale luim. Dan is hy Fanie Vilonel – die man wat die beker as beste skut omhoog hou. En as die perde die dag in die regte volgorde gehardloop het, gaan hy en Sarah die aand na die bal in die South Africa Hotel.
“Ons het iets te vier,” kom hy by die huis aan.
“Dan was die middag se wag nie verniet nie.” Sy haak by hom in. Die mense kyk op toe hulle instap.
Hy was nou al reeds ’n hele paar jaar deel van Senekal. Met sy mondigwording in 1887 het hy die dorp kom verken en die Jubilee Ball ter ere van koningin Victoria se vyftigjarige bewind in dieselfde hotel bygewoon. Tóé het die Vrystaatse vlag en die Union Jack nog naas mekaar in die vrolikheid gehang. Boere en Ingelssprekendes het skouer aan skouer in die joligheid gedeel.
Ná die Charity Ball ervaar Vilonel nooit weer dieselfde uitbundigheid by die hotel nie, maar dit is steeds lekker. Hy dans wel minder en staan meer by die mans om die kroeg. Om vars lug te skep, loop hy soms alleen op die stoep uit. Sarah is dan aangewese op die ander vroue se geselskap.
“Dié ronde is op my,” sê Vilonel.
Nog nooit het hy teruggehou as daar verversings vir sy klante gekoop moet word nie. ’n Mens moet weet wanneer om terug te ploeg. Môre, oormôre kom dit terug na jou toe.
Vilonel sit sy koppie koffie neer en vee oor sy voorkop. Hy haal nie ’n muntstuk uit sy wallet nie; sy koste word opgeskryf en maandeliks vereffen. Sy hare is ylerig en effens klam. Hy bly nog ’n paar oomblikke sit. Die geluide in die straat raak weg. Sy praktyk, sy plaas, sy beeste en sy perde. Sy huis en sy vrou, sy deftige vrou. Hy sit sy hoed op en knoop sy baadjie se middelknoop vas.
Al hoe meer mense begin in die straat saamdrom. Hy sien selfs die sipier; ook die landdros en die polisieman. Doomnies Paul Roux is nog nie sigbaar nie; tog hoor hy doer gunter al die hoë stem in die gedruis uitstyg. Al hoe nader en nader kom die yl kanselstem nou. Vilonel sug. Voorwaar, jy kan ’n hond die blaf nie belet nie. Net onlangs nog het hy beslag gelê op ’n bottel brandewyn wat uit iemand se baadjiesak geval het en dit na sy huis geneem sodat hy die verbruiker onder vier oë kon spreek. Nou het onwettige bierbrou en boetes oor vullis wat nie betyds verwyder word nie, eensklaps op die agtergrond geskuif. Langs die sypaadjie wil onkruid begin opkom, maar niemand skyn iets raak te sien nie.
Ja, die dorpsregulasies lyk meteens verspot noudat die oorlog hier is. Dis of hy hier by die koffietafel Senekal op ’n afstand kan bekyk. En tog is hy onlosmaaklik deel van alles waarna hy kyk.
In die Vrystaat loop hy gewis al ’n lang pad. Van sy vroegste herinneringe is die skooltjie op Edenburg. Smiddae die spelery in die stofstrate wat in die somer tot skemer aanhou met die ma’s wat huismeide agter hulle aanstuur om hulle te loop haal. Gebarste hakskene in die winter en eselry by die vendusiegrond – almal se knieë nerfaf geval. By die dorpspruit het hulle klipgegooi, boom-geklim, skerms met riete gebou wat hulle huise genoem het en vis met saklyn en gebuigde kopspelde probeer vang. Voëleiers en krappe uit gate haal.
Betreklik laat in sy skooljare het hy eers aan ’n loopbaan begin dink. Dit was in die tyd van die rooi hakskene toe die seuns by die dorpspruit op ’n keer fyngevryfde donkiedrol in natgelekte koerantpapier gerook het. Juis in dié tyd, toe hy ’n indruk op
