Mooi Piet, hoor my nou mooi, dis hoe ek Gertruida voortaan dorp toe sal vat – maar om wat te gaan koop?”
“Dis nie maklik nie, Sarel,” gee oom Mooi Piet toe. Sy vee het ook erg onder die runderpes deurgeloop.
Sarel Breedt se hand bly oor die knoetse van die hoekpaal vryf. Min of meer soos jy jou werfhond se kop vryf ná dié ’n muishond tussen jou hoenders doodgebyt het. Sonder die minste kraginspanning bult die spiere op sy voorarms. Iets, iemand, wil hy vermorsel.
Oom Mooi Piet ruik Sarel Breedt se sweet. Dis die eerste keer dat hy dit só ruik. Vir ’n lang ruk praat hulle niks nie.
Breedt weeg die woorde ’n ruk in sy kop voor hy dit uiteindelik sê. “Oom Lelik Piet se juk lê swaar op ’n man se nek.”
“Dit weet ek, Sarel.”
Daar is niks meer te praat nie. Hulle groet in stilte by die hoekpaal. Die voetpad waarmee Breedt terugstap, is bekend en terselfdertyd glad nie meer bekend nie. Sy voetstappe val in ’n ander man se stof.
Toe hy by die bywonershuis opdaag, gewaar hy ’n perd onder die seringboom. Dis waarlik sy neef, Rooi Sarel, se ros. Nou van waar Gehasi? Op die stoep sit dié met Gertruida en tee drink. Kan ’n man nou nie eens meer jou rug draai nie of jy word van alle kante af beleër? Watse teedrinkery is dit dié tyd van die dag terwyl hy in die veld na ’n indringer se vee moet omsien?
Breedt stap vererg teen die stoeptrap op. “Is dit dan nou Nuwejaarsdag?” groet hy.
Gertruida slaan haar oë neer en Rooi Sarel staan op. Maar hy antwoord nie vir Breedt nie. Die runderpes het die woorde uit Rooi Sarel se mond geneem. Hy staar sy neef aan sonder om ’n woord te sê.
Al dié terugslae dryf die boere terug na die veiligheid van hul voorstoepe. Hulle besluit om eerder op hul gesaaides te konsentreer. Op die lande gaan dit ook bars, want die runderpes maai ook onder die ploegdiere. Maar daar is ander dinge om oor te praat – die lastige verbod om nie meer as vyf gesinne werksvolk op een plaas te mag aanhou nie.
Wat gaan gebeur as die families begin ondertrou? Verder is daar met die aanwas van manlike en vroulike kinders ’n som te maak. Almal weet tog dat die toelaatbare elf swart manlike knegte heeltemal onvoldoende gaan wees om ’n gemiddelde plaas van 1 053 morg te bewerk.
En Vilonel se kantoor bly bedrywig.
Onverwags ontvang hy ’n besoek van ’n groothandelaar op die dorp. Hy wil weet wat die bevolkingsamestelling van Senekal is. Dit neem Vilonel ’n rukkie om die dokument op te spoor terwyl mister Marcus geduldig wag.
“Vir 1890 wys die opname 263 wittes en 253 swartes vir Senekal. Daar was nege-en-veertig huise vir wittes en sewe-en-dertig hutte vir swartes.”
“Dis nou nege jaar later, mister Vilonel. Hoe lyk dit vandag?” wil mister Marcus weet.
“Nou hoe wil mister Marcus so iets by my weet? Mister Marcus bly dan langer as ek hier. Jode, Engelse, Duitsers, Nederlanders en Afrikaners … winkeliers, hoteliers, smede, messelaars, karweiers, timmermans, klerke en twee artse.”
Nein, dis hoe mister Marcus self ook die saak sien. Hy wou net ’n tweede, betroubare opinie kry. Dis konfidensieel, maar eintlik wil hy sy business uitbrei. Nou maak die praatjies oor die oorlog hom steeks. Hy bedank mister Vilonel en groet hom met die hand. Maak gerus ’n draaitjie by die shop, altemits wag daar ’n Hochzeitsgeschenk op hom, knipoog mister Marcus.
“Hoe nou, mister Marcus?”
“’n Present vir die troue, mister Vilonel; al is dit bietjie ná die tyd.”
Hy kan reeds die volgende klant se voetstappe op die plankvloer hoor. Ongeduldig op en af.
Dit is weer oom Lelik Piet. Sy bure bodder hom steeds. Hierdie keer steel hulle sy weiding.
“Op my verste plase ja hulle die skaap snags deur die driwwe om my gras te kom vreet. As ek nie in die nabyheid is nie, hou dit tot ’n week lank op ’n slag aan. Hulle vreet my plase onder my uit!”
“Nee wat,” lag Vilonel, “skiet sal Oom niks baat nie. Skut eerder die skape en bring hulle dorpsgronde toe. Dan moet die boere hul eie vee by die munisipaliteit kom loskoop. Ná die eerste betaling sal hulle allemintig skrik.”
Hy stap saam met oom Lelik Piet deur toe. “Tot wederom, Oom. Dis nou maar die irritasies van grondeienaarskap.”
By die deur steek oom Lelik Piet vas. “Daar was iets oor ’n goeie koop wat ek jou in die oor wou fluister.” Hy vat ingedagte aan sy oor. “My magtag, nou het dit my helemal ontgaan. Miskien was dit nie so belangrik nie.”
Terwyl oom Lelik Piet wegstap, kyk Vilonel die op die oog af verhongerde gestalte agterna. Daardie wallet laat sy sak nie verniet so onfatsoenlik bult nie, dis gelaai met eikeblare. Die ewig verslete hoed met die donker sweetvlek om die bol ten spyt. Vir wie nie weet nie, kan hy geredelik vir ’n skaapwagter of huurling deurgaan. Moet hom net nie op sy baadjie gaan takseer nie. Dit sal jou duur te staan kom. Verslons kom hy wel in dorp toe gery, só sien menige onbedagte sakeman hom voor die kop maar nie in die krop nie.
Weinig in die Senekal-distrik se bankstate gaan nie deur Vilonel se hande nie. ’n Geslote boek – dit is waarop hy sy onderneming se reputasie bou. ’n Regsman moet ’n mensekenner wees. Nooit kan jy almal op dieselfde manier benader nie. Oom Lelik Piet verg ’n heel ander aanslag as mevroue De Swart en Moolman wie se boedels hy laas jaar afgehandel het.
Met dié twee weduwees had hy op die beginsel van gunste en gawes gewerk. In hul laaste maande het hy nie meer rekeninge uitgereik nie. “Nee wat, voortaan doen ek die belasting en geldsake verniet.”
’n Bloue duit gaan hy hulle vra. Maar soos hulle sal verstaan, benoem hy hom in die testamente wel as begunstigde vir die kontant in hul boedels. Dis hoe hy die saak sien. Sy deel sal hy eers neem die dag wanneer hulle die geld in ieder geval nie meer nodig het nie.
“Wat maak ’n mens tog met aardse goed soos kontant wanneer jy die poorte van die hemele betree?”
Vilonel het gelag. Soos hy hulle gesondheid aanskou, sal dit nog jare der jare duur voor dié dag uiteindelik aanbreek.
Hy het vars gebakte brood en konfyt by beide opstalle geëet. Eers nastergal wat hy in sy kleinbordjie geskep en met die punt van sy mes op die brood geplaas het sonder om ’n druppel te mors.
“Duidelik bessies wat vanaf middel Februarie van plante gepluk is wat in sanderige grond groei. Ook nie te suinig met die suiker nie – ’n pond vir ’n pond – afmetings wat getuig van ’n presiese hand, met liefde en sorg tot ’n meesterstuk omgetower.” By die aanhoor van dié vleiende woorde kyk die tante af in haar bord en bloos tot in haar nek.
“Die kuns van nastergal lê mos daarin dat die bessies nie almal gelyk ryp word nie,” hervat die prokureur. “Des te meer rede waarom mens so ’n nougesette hand nodig het. Elke plant moet iedere dag met ’n fyn oog deurgesoek word. Die bessies word mos oornag ryp en dan moet al die stingeltjies ook nog verwyder word eer die vruggies in die pot gegooi kan word.”
Wat hy hier proe, is bessies wat koel gehou en binne vier-en-twintig uur gekook is om die pers kleur en smaak te behou. Anders is die konfyt mos bruin en smaakloos. Nie almal weet wanneer die bessies klaar gekook het nie. Vanslewe had hulle mos ’n teelepel daarvan in ’n koue piering geskep en daaroor geblaas. As dit nie meer loop nie en sulke kreukeltjies maak, is
