medium is waaroor ouers geen beheer kan hê nie en dat dit die moraliteit van die volk sal beïnvloed. Hy het ook gesê dat Suid-Afrika “oor sy dooie liggaam” televisie sal kry. Televisie in Suid-Afrika het in 1975 begin. Hertzog is in 1982 dood. Dit is nie bekend watter rol televisie gespeel het in sy dood nie.
Hendrik Verwoerd, ’n eertydse eerste minister van Suid-Afrika, het televisie vergelyk met gifgas en die atoombom. Net omdat dit ’n moderne ontdekking was, beteken dit nie dat dit goed is nie.
Suid-Afrika was natuurlik nie die laaste land in die wêreld wat televisie gekry het nie. Papoea-Nieu-Guinee is die laaste land wat dit gekry het. In 2009. Papoea-Nieu-Guinee is natuurlik bekender as ’n land vol kannibale waar daar tot so onlangs as 2016 ’n poging was om twee Britse toeriste te eet … maar dit net so terloops.
Televisie het Suid-Afrika en hoe ons dink verander en ons blootgestel aan ’n breër wêreld. Hertzog was toe reg, die ouers kon nie beheer wat die kinders kyk nie en dit het die moraliteit van die volk beïnvloed. Dit het dalk nie gebeur soos wat Hertzog dit bedoel het nie, maar dit het gebeur.
Die dae van klaar geëet en na die toetspatroon sit en kyk om te wag vir Riaan Cruywagen se Haas Das se Nuuskas is lankal verby. Om die waarheid te sê, as dinge aangaan soos dit aangaan, is daar ’n goeie kans dat Riaan televisie in hierdie land gaan oorleef. Ons weet mos almal dat Chuck Norris sy bitch is en dat Riaan vir ewig gaan lewe en nooit oud raak nie.
Feit van die saak is: Televisie in Suid-Afrika staan op die rand van die afgrond en daar is vele redes daarvoor.
Kom ons begin by die begin. In die begin was daar televisie en sy naam was die SAUK. Dis nie meer sy naam nie, maar om histories korrek te bly, sal ons só daarna verwys tot 1994.
Don Johnson het Afrikaans gepraat in Misdaad in Miami en Spiderman het Zoeloe in Rabobi gepraat. Ons het die hele wêreld op ons televisie gehad en almal was bly en gelukkig.
Nee, dit was nie so nie.
Daar was sensorskap en sensuur. Sekere musiekvideo’s is op die lug verbied en sekere programme is gesensor. Volgens die reëls van PW Botha en die Noodtoestand kon baie min geskryf of gesê word oor die politieke toestand in die land. Nie net op televisie nie, maar in alle media. Die Tweede Noodtoestand het selfs bepaal dat die media nie mag berig oor die feit dat daar ’n noodtoestand is nie.
Die SAUK is nie net daarvan beskuldig dat hy politieke vooroordele getoon het nie. Daar was ook korrupsie, baantjies vir boeties en (soos Lizz Meiring tereg opgemerk het) “onkunde, geldmors en selfverryking”.
Met ander woorde, dit was maar soos dit vandag is. Toe was dit net nie so ’n groot probleem vir die deursnee wit Afrikaner nie, want dit was sy mense wat voordeel daaruit getrek het.
Dit was okay vir die nuus om gesensor te wees, want hulle wou nie weet wat in die townships aan die gang was nie. Almal het geweet wat besig was om daar te gebeur, maar het verkies om nie aandag daaraan te skenk nie. Naspers se koerante het die regeringsbeleid vir ons mooi omskryf sodat dit soos nuus gelyk het. Tussen dit en die TV-nuus kon ons aanhou lewe met die illusie dat alles voor die wind gaan. Soos Pik Botha altyd sê: “Onthou dat ons niks gedoen het wat die kiesers nie van ons verwag het nie.” Solank iemand anders die vuil werk gedoen het, was alles reg.
Daar is ook vas geglo dat die grootbase, as goeie Calviniste, nie hulself sal verryk ten koste van ander nie. Intussen is swembaddens en huisverbeteringe verruil vir televisiereeks-kontrakte, kokaïen was ’n manier om jou musiek op die radio te kry en daar het ’n Pierneef of twee verdwyn. Die mense wat geweet het hoe om televisie te maak moes aan politieke aanstellings verslag doen.
Prophets of Da City se album Age of Truth is in 1994 (net voor die verkiesing) in sy geheel deur die SAUK verbied. Dit het ’n instrumentale weergawe van “Nkosi sikelel’ iAfrika” ingesluit. Dit is verbied omdat dit beskou is as te “partypolities” – menende dat dit te pro-ANC was – hoewel daar nie ’n enkele uitspraak in dié verband op die album is nie. Ná die verkiesing is die album weer verbied – dié slag omdat dit nie “in die gees van rekonsiliasie” was nie.
Laat ons ook nie vergeet dat kunstenaars wat vandag bekend is, mense soos Johannes Kerkorrel en David Kramer, se werk vir lang tye deur die SAUK verbied is nie.
Met ander woorde, dit was presies soos wat dit vandag is.
Ons het nie baklei net om van die Nasionale Party ontslae te raak nie. Ons het nie baklei om hulle te vervang met mense wat net soos hulle dink nie. Ons het baklei om van ons land ’n beter plek te maak.
Dit maak nie saak wat die Nasionaliste by die SAUK gedoen het nie – dit is geen regverdiging vir wat die ANC met die SABC doen nie.
Die idee was om dinge te verander, maar dit lyk meer en meer of dit net die kleur van die regering is wat verander het.
Die SABC het ’n slegte geskiedenis sedert 1994. Die probleem is natuurlik dat elke tweede aanstelling ’n politieke een is. Een wat moet seker maak dat daar na die regerende party gekyk word en dat sy propaganda en waardes uitgedra word. Dit sluit nie net die nuus in nie. Dit beteken dat daar pro-regeringspropaganda in programme soos sepies ingewerk word.
Deur ’n politieke aanstelling te maak, maak jy natuurlik seker dat die instelling nie vooruitgang kan maak nie. Daar is, soos in die ou dae, mense met kennis van televisie wat verantwoording moet doen aan mense wat niks van televisie weet nie. Dit beteken dat die SABC nou net so ’n gemors is as in die ou dae.
As jy in die SABC rondloop, is daar ’n gevoel van vrees onder die werknemers. Niemand weet wanneer hulle gevra gaan word om te loop nie. Mense fluister goed vir mekaar – soos in ’n totalitêre staat. Niemand wil ’n mening lug nie … en die ergste van alles is dat niemand ’n besluit wil neem nie. Almal is te bang dat dit dalk die verkeerde besluit gaan wees.
Maar, hey, not to worry, want hier kom ons ridder op die wit perd aangery, omring deur die pryssangers van die SABC-koor wat miljoene rand elke jaar kos. Moenie vergeet van die lofsange onder leiding van almal se gunsteling-bankrower, Mzwakhe Mbuli, nie. Mbuli is ’n man wat die kuns van gatlek so verfyn het dat Jacob Zuma elke Saterdagoggend by hom gaan lesse neem.
Die naam Hlaudi kan vervang word met ’n groot aantal ander name, soos Dali, Solly, Phil, Zwelakhe, Lulama … jy kry die idee. Die werk as grootbaas van die SABC is een van die mees gesogte werksaanbiedinge in Suid-Afrika. Niemand voltooi hul kontrak nie en almal kry daai goue handdruk van miljoene – of jy nou jou werk gedoen het of nie.
Die ironie is natuurlik dat die burokrasie by die SABC (dieselfde struktuur wat die meeste kreatiewe mense wat met hulle sake doen tot raserny dryf) die enigste rede is waarom die organisasie nog nie in duie gestort het nie. Soos Europese lande sonder regerings, soos België en die Tsjeggiese Republiek, al uitgevind het, het jy nie eintlik leierskap nodig as jy ’n sterk burokrasie het nie.
Dit beteken nie dat daar ’n visie is nie, dit beteken net dat die daaglikse take sonder enige toekomsplanne steeds verrig word.
En dit word weerspieël in die gehalte van die programme wat op die lug verskyn. Omdat niemand ’n risiko wil loop nie, kry jy geen programme wat iets nuuts skep nie.
Die Natte het hul beheer van televisie ten minste probeer verdoesel. Die ANC doen nie eens die moeite om dit te probeer wegsteek nie. Gwede kan maar sê wat hy wil oor Hlaudi, ons glo hom nie. As Hlaudi uiteindelik die trekpas kry, gaan hy net vervang word met nog iemand wat net so ongeskik vir die werk is soos al sy voorgangers.
My program op SABC3, Jam Sandwich, het sedert 2007 ’n verhoging van net 5% in die koste
