доўга пераконвала сябе, што зрабіла слушную і адзіна мажлівую рэч: пазьбегла непатрэбнае бойні, уратавала жыцьці месьцічаў, вырашыла справу мірам… І самая сабе верыла.
Наступнага ранку яе абудзіў дзіцячы лямант. Банцэвічанка выйшла на балькон вежы й зьнерухомела. Заплюшчыла вочы, каб ня бачыць, што дзеецца на пляцы ўнізе, але сцэна ўжо адбілася на нутраным боку павекаў. Да таго ж яна ўвесь час чула крыкі. Калі расплюшчыла вочы, карціна зноўку ссунулася – цяпер яна глядзела на асфальтаваную плошчу Гомлю. Плошчу, залітую крывёю. Там адбываліся ня меншыя жахі.
Хацелася залезьці на парапэт і зрабіць крок наперад, але невядомая сіла трымала яе, не дазваляла вольнасьці; прымушала глядзець і слухаць. Глядзець і слухаць. Глядзець і слухаць. Здавалася, гэта ня скончыцца ніколі.
Яно й ня скончвалася.
Усьцюжанін быў у Гомлі раз у жыцьці й цяпер не прыдумаў нічога лепшага, як працягнуць шлях у тым кірунку, якім некалі йшоў у часе зачысткі, наўсьлед за танкамі й бэтээрамі.
Ад вуліцаў засталіся адно ўшпіляныя попелам прагалы між счарнелых трухлякоў руінаў. Усё зьмянілася, заняпала, здрабнела.
«Места не пазнаць».
Ён скурай адчуваў: вось-вось штосьці мусіць здарыцца, штосьці, дзеля чаго яго сюды й прывялі.
Чаканьне рабілася нясьцерпным, самота – невыноснай.
Нарэшце выйшаў на простакутную роўнядзь, пазамятаную попельнымі выдмамі. Разгледзеўся. Вохнуў. Тая самая плошча, дзе не сьціхалі масавыя хваляваньні. Даўным-даўно.
І тут з усіх бакоў на яго шуганулі дэманы.
Прынамсі, так яму падалося сьпярша. Чорныя зьнявечаныя постаці – кім яшчэ ім быць? Яны павольна набліжаліся. Падышоўшы на адлегласьць у колькі крокаў, спыніліся і абсталі яго колам. Ладны натоўп, не прарвацца.
Аж раптам убачыў: ніякія ня дэманы – звычайныя людзі.
Добрыя людзі.
Чаму так падумалася? І сам ня здолеў бы патлумачыць.
Іх, бадай, можна было б прыняць за анёлаў, каб яны не насялялі пекла. Стаялі не варушачыся, з выпрастанымі сьпінамі і ўзьнятымі галовамі. Моўчкі глядзелі на яго. У іх вачох не было злосьці, крыўды, асуджэньня – толькі сум, шкадаваньне й дзіцячая нявіннасьць. Гэта раніла больш за іншыя жахі апраметнай.
«Яны тут таксама не з уласнае волі».
Ён згадаў, як Першы міратворчы батальён падаўляў супраціў мясцовага насельніцтва, нязгоднага з палітыкай дэнацыяналізму – на гэтай жа плошчы, – і адвёў пагляд.
«За што? За што мне?»
Усьцюжанін крочыў проста ў чорны натоўп, расьпіхваючы локцямі першыя шэрагі. Людзі не запіналі шляху. Навобмацак яны былі халодныя, друзлыя і склізкія, быццам мёртвыя шчупакі. Ён скалануўся й пабег, не падымаючы галавы.
«Няхай тая раўніна, няхай холад, няхай скалы – толькі ня гэта».
Ня вытрымаў і азірнуўся. Ішлі за ім наўсьлед. Моўчкі, павольна.
На набярэжнай
