канга туймаган,
Илгә аз да яуга күп —
Акбалтыр углы Уагым,
Монҗыр углы Чуагым,
Икәвең кереп тулгачы! – дип иде,
Икәве килеп кергәчтән,
Кул[102] кушырып торгачтан,
Тулгап-тулгап салды иде,
Болар сүзе якмады.
Күңеленә ятмады,
– Икең дә өйдән чык! – диде.
– Күчкәндә күчең[103] әйләнгән,
Исфаһан[104] кылыч бәйләнгән,
Яу карасын күргәндә,
Явар көндәй турланган,
Китәр коштай сайланган,
Ярашык[105] аттай ярсынган,
Аргымак аттай типсенгән
Аргыннарның башы идең,
Кара Куҗа батырым,
Син бер кереп тулгачы! – дип иде,
Иңкәеп өйгә кергәчтән,
Кул кушырып торгачтан,
Ул да тулгап салды иде,
Аның да сүзе якмады,
Күңеленә ятмады,
Аны: – Өйдән чык! – диде.
Туктамыштай олы хан
Аптырады, йөдәде,
Як-ягына карады:
– Бу җыенның эчендә
Кемнәр бар да кемнәр юк.
Аптыраган көнемдә
Тулгамага кешем юк!
Нугай иле – авыр йорт,
Аптырауда әйләнде,
Әйләнеп киңәш тапмады,
Һичбер адәм базалмый,
Хан кашына килә алмый,
Ханга җавап бирә алмый,
– Тәкъсирлебез падиша,
Без белмибез, – ди торды.
Туктамыштай олы хан
Тугача бине чакырды:
– Караңгыда юл тапкан,
Хәфия[106] җирдә сүз тапкан,
Яурының киң какбактай[107],
Айларың[108] өлкән тукмактай,
Кулында сазы уйнаган,
Телендә сүзе уйнаган,
Аңраучым да минем маңраучым,
Яхшы көндә җырлаучым,
Яман көндә бузлаучым[109],
Туктар улы Тугача,
Син тулгачы! – дип иде,
Иңкәеп өйгә кергәчтән,
Кул кушырып торгачтан,
Тулгай биреп аны әйтте:
– Әй ханиям, ханиям!
Син дә белмәс эш икән,
Мин дә белмәс эш икән;
Тугыз батыр агасы
Кыпчак биең бар булыр,
Белсә белер Кыпчак би,
Миннән килмәс эш икән.
Туктамыштай олы хан
Кыпчак бине өндәде:
– Куш-куш пычак асынган,
Кушалыклап[110] утау[111] тектергән,
Карагай буе ат менгән,
Мең чүкечле тимер тун[112]
Кул – гаскәрнең бер як канаты.
Күч – күчмәләрнең урыннан урынга күчүе.
Исфаһан – Иран шәһәре. Ул заманнарда Исфаһан осталары яхшы корыч коюлары белән данлы булганнар.
Ярашык – чабыш өчен алдан күнектереп куелган ат.
Хәфия – яшерен.
Какбак – капка, капкач.
Айлар – чигә чәче.
Бузлау – елау.
Кушалыклау – куш итү.
Утау – күчмә өй, тирмә.
Тимер тун – көбә, панцирь.
