Дөрмән би,
Дөрмән углы Урман би,
Аның башын ник чаптың?
Анда әйтте Идегәй:
– Илеңдә йөргән каракчы
Өч ат урлап котылса,
Дүртенчедә тотылса,
Синең түрәң буенча
Дүртенчедә чабылса,
Дөрмән углы Урман би —
Ул да шулай тотылды,
Синең хөкемең буенча
Ул да шулай чабылды,
Аның аргысын мин белмәм.
Туктамыш торып анда әйтте:
– Әй Дөрмән би, Дөрмән би,
Шушы торган Кобогыл
Ни кылса да рас кылган,
Сүзем белән бер кылган,
Мин аңа түрә бирә алмам.
Айдалада утырып,
Ундүрт дауны бетергән,
Туксан бала эчендә
Бәйге тотып[66] дан алган,
Туксанына баш булган,
Түрәсен биреп фаш булган,
Ул ни кылса рас кылган,
Кобогылдай баланың
Түрәсенә чыгалмам.
Кобогылга аны әйтте:
– Әй Кобогыл, Кобогыл,
Сараемда кал, – диде.—
Өстеңдәге иске тун —
Ул туныңны сал, – диде.—
Яурыннары[67] каймалы,
Төймә бавы тартмалы
Ал кара кеш[68] тун бирим.
Бу тунымны ки, – диде.—
Чың-чың иткән чын йөгән
Чыңлатканда караган,
Токымы толпар яралган
Тимгел чуар ат бирим,
Ул чуарны мен, – диде.—
Күн давылбаз[69] так, – диде.—
Җил карамый җил, – диде.—
Тотар бавы сум алтын
Асыл шоңкар кош бирим,
Күл әйләнә чөй, – диде.—
Бер бите айдай балкыган,
Бер бите көндәй салкыган,
Болгардаен[70] болкыган,
Җофардаен аңкыган
Җаның сөйгән яр булса,
Туеңнан туең кылдырып,
Аны да сиңа бирием,
Куйныңа алып сөй, – диде.—
Кырымнан кыен дау килсә,
Түрәсен аның бир, – диде.—
Кырымнан калын яу килсә,
Кобогылым, аны кыр, – диде.
Анда әйтте Идегәй:
– Атың булса багамын,
Утың булса ягамын,
Мин яхшыга яхшымын,
Мин яманга яманмын,
Кул биргәннең колымын —
Хезмәтеңдә каламын.
Идегей аны күргәндә,
Сузылмалы шам кылыч,
Суырып алып кыныннан
Киерелеп артка бер чапты.
Бәйге тоту – ярышта җиңү.
Яурын – калак сөяге, арка турысы.
Ал кара кеш – биредә ал сүзе төсне түгел, бәлки бик яхшы, югары сыйфатлы булуны аңлата.
Давылбаз – кош чакыру өчен күннән ясалган барабан.
Болгардаен (болгар кебек) – бу урында «күн» мәгънәсендә, болгари тун.
Айтулы – Идегәйнең хатыны булачак кыз исеме.
Ару – биредә «сылу» мәгънәсендә килә.
